Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Dwa słowa o Narodzeniu Chrytusa
opracował Michał Diemianiuk, 08 stycznia 2024
.jpg)
Narodzenie Chrystusa jest nieruchomym świętem z grona Dwunastu Wielkich Świąt, świętowane 25 grudnia/7 stycznia, drugie po Passze pod względem znaczenia w kalendarzu prawosławnym. Jest to święto spotkania człowieka z Wcielonym Synem Bożym. Od tego święta pochodzą wszystkie inne święta, jak strumienie z jednego źródła; jest to też swego rodzaju ponowne stworzenie świata. Chrystus przyszedł na pogrążony w ciemności świat jako Słońce Prawdy, aby przywrócić w człowieku utracone podobieństwo Boże. Święty Jan Ewangelista pisze: „Każdy, kto uznaje, że Jezus Chrystus przyszedł w ciele, jest z Boga; każdy zaś, kto nie uznaje Jezusa wcielonego, nie jest z Boga, i to jest duch Antychrysta” (1 J 4, 3). Zaś święty Atanazy Aleksandryjski i Ireneusz Lyoński mówią: „Bóg stał się człowiekiem, żeby człowiek mógł stać się bogiem”.
Narodzenie Chrystusa było wydarzeniem opisanym w Ewangeliach według Mateusza i Łukasza. Miało miejsce za panowania cesarza Oktawiana Augusta, w miasteczku Betlejem na wschód od Jerozolimy, w czasie zarządzonego przez cesarza spisu ludności w całym imperium, które obejmowało wtedy także Palestynę. Józef i Maryja udali się do Betlejem, gdyż pochodzili z rodu Dawida, a to było jego miasto. Ponieważ Betlejem było przepełnione, Józef i Maryja zatrzymali się w jednej z grot używanych przez pasterzy. Tam miało miejsce Narodzenie Chrystusa, ogłoszone pasterzom przez anioła. W tym czasie do Jerozolimy przybyli też mędrcy ze Wschodu, którzy ujrzawszy niezwykłą Gwiazdę, przybyli ze swojego kraju, aby oddać pokłon nowonarodzonemu królowi żydowskiemu. Przynieśli ze sobą dary: złoto jako Królowi, kadzidło jako Bogu oraz mirrę jako Temu, Który miał umrzeć.
Święto Narodzenia Chrystusa ma w Cerkwi prawosławnej bogatą oprawę liturgiczną. Poprzedza je 40-dniowy post, rozpoczynający się 15/28 listopada. Początkowo ten post trwał jeden lub kilka dni, z czasem uległ wydłużeniu, ostatecznie w XII wieku ustalono 40 dni. Od święta Wprowadzenia Matki Bożej do świątyni (21 listopada/4 grudnia) w nabożeństwach śpiewana jest katawasja Narodzenia Chrystusa. Samo święto ma 5 dni przedświęcia i 6 dni poświęcia, oddanie jest 31 grudnia/13 stycznia. Poprzedzają je też dwie niedziele przygotowawcze – Świętych Praojców i Świętych Ojców. W czasie pierwszej z nich wspominamy świętych starotestamentowych, a w drugiej ziemskich przodków Jezusa Chrystusa. Narodzenie Chrystusa ma też jedną niedzielę poświąteczną, w czasie której wspomina się Józefa Oblubieńca, Dawida Króla i Jakuba brata Pańskiego.
Początkowo Narodzenie Chrystusa obchodzono 6 stycznia, razem ze świętem Chrztu Pańskiego, jako jedno święto Objawienia Bożego, w którym wspominano także początek działalności Jezusa Chrystusa oraz pierwszy cud w Kanie Galilejskiej. Od IV wieku następuje rozdzielenie tych świąt i przeniesienie Bożego Narodzenia na 25 grudnia, początkowo w Cerkwi w Rzymie, a w późniejszym czasie w pozostałych Cerkwiach. Celem tego rozdzielenia było z jednej strony pełniejsze zilustrowanie dogmatów i wspomnienie wydarzenia przyjścia na świat Syna Bożego, z drugiej strony miała to być przeciwwaga dla pogańskich kultów: mającego wschodnie pochodzenie boga Mitry, rzymskiego kultu Saturna, a przede wszystkim Słońca Niezwyciężonego, które było związane z zimowym przesileniem. Na liturgiczną jedność świąt Narodzenia i Chrztu wskazuje taki sam schemat liturgiczny obu tych świąt, również okres pomiędzy nimi nazywa się „świętymi dniami”, a w wigilię Chrztu Pańskiego obowiązuje ścisły post, podobnie jak w wigilię Bożego Narodzenia.
Klasyczna ikona Narodzenia Chrystusa odpowiada kondakionowi święta: “Dziewica dzisiaj powiła Pana istnienia i ziemia grotę ofiaruje Niedostępnemu. Aniołowie głoszą chwałę z pasterzami, a w ślad za gwiazdą kroczą magowie, dla nas bowiem urodziło się Dziecię Małe, Przedwieczny Bóg”, dodaje jednak jeszcze dwie sceny, umieszczone w dolnych rogach, zaczerpnięte z tradycji. Jest też przykładem pokazywania przez ikonografię bizantyjską kilku zdarzeń w jednym przedstawieniu. Na pierwszym planie, u dołu ikony, przedstawiana jest kąpiel Dzieciątka i siedzący na uboczu sprawiedliwy Józef. Na drugim planie, w centrum ikony, jest Bogurodzica przed grotą i Dzieciątko w żłobie. Dalej, na trzecim planie na górze ikony, są przedstawieni mędrcy ze wschodu, aniołowie, pasterze i Gwiazda Betlejemska. W ten sposób ikona przedstawia ewangeliczną opowieść o Narodzeniu.
Centrum ikony, zarówno znaczeniowo jak i kompozycyjnie, to Dzieciątko leżące w żłobie. Warto zwrócić uwagę, że pieluszki bardziej przypominają całun pogrzebowy, a żłobek – grób. Tym samym ikona zapowiada cel Wcielenia i Narodzenia Syna Bożego, jakim jest Jego dobrowolna ofiara za cały świat. Obok Dzieciątka jest przedstawiana Matka Boża, spoczywająca na posłaniu. Jej wieczne dziewictwo symbolizują trzy gwiazdy – na czole i ramionach. Obok nich, w grocie, przedstawiane są wół i osioł. Ewangelia o nich nie wspomina, lecz jest to nawiązanie do proroctwa Izajasza: “Wół zna swego właściciela, a osioł żłób swego gospodarza, Izrael zaś Mnie nie poznał, i ludzie Moi niczego nie rozumieją” (Iz 1, 3).
Wokół grupy Bogurodzicy i Dzieciątka rozmieszczone są pozostałe postacie. Aniołowie pełnią dwojaką służbę: wychwalają Boga oraz ogłaszają Dobrą Nowinę pasterzom, którzy również są ukazani na ikonie. Czasami jeden z nich gra na fujarce, dołączając ludzką muzykę do chóru aniołów. Po drugiej stronie ukazani są mędrcy-królowie w drodze do Betlejem. Przyjęło się uważać, że było ich trzech, co odnosi się do trzech okresów życia i trzech darów, które przynieśli. Pasterze są zapowiedzią Cerkwi z Żydów, a magowie są zapowiedzią Cerkwi z pogan. Jedni i drudzy reprezentują ludzkość wezwaną do złożenia pokłonu Chrystusowi. Ponad grotą znajduje się Gwiazda Betlejemska. Nie jest to naturalna gwiazda, a gwiazda posłana przez Boga. Promień wychodzący z niej i dzielący się na trzy blaski wskazuje na udział trzech Osób Trójcy Świętej.
Na dole ikony są przedstawione dwie sceny, pochodzące z tradycji i apokryfów. W jednym rogu jest przedstawiona kąpiel Dzieciątka. Dokonują jej akuszerki, które Józef przyprowadził do Maryi. Pokazuje to ludzką naturę Dzieciątka Jezus, Które jest takie samo jak inni ludzie i ma takie same potrzeby ludzkiej natury. W drugim rogu jest przedstawiony sprawiedliwy Józef. Jest na uboczu, co podkreśla że nie jest ojcem Dziecka, jego wygląd wskazuje na rozterki, gdy próbuje zrozumieć cudowne Narodziny. Przed nim, pod postacią starca-pasterza, jest symbolicznie przedstawiony diabeł, który kusi Józefa wątpliwościami. W osobie Józefa jest ukazany dramat ogólnoludzki, trudność w przyjęciu Wcielenia Boga, które jest ponad rozumem i naturą.
Hymnografia Narodzenia Chrystusa jest bardzo bogata i pochodzi od najwybitniejszych hymnografów: Anatola patriarchy Konstantynopola (V w.), Sofroniusza patriarchy Jerozolimy (VI w.), Romana Melodosa (VI w.), Andrzeja abp. Krety (VII-VIII w.), Hermana patriarchy Konstantynopola (VII-VIII w.), Jana Damasceńskiego (VIII w.) i Kosmy bp. Majumy (VIII w.).
Święto Narodzenia Chrystusa uformowało się liturgicznie, teologicznie i ikonograficznie w złotym okresie Ojców Kościoła i Soborów Powszechnych.
opracował Michał Diemianiuk
fotografia: jarek11 /orthphoto.net/
Narodzenie Chrystusa było wydarzeniem opisanym w Ewangeliach według Mateusza i Łukasza. Miało miejsce za panowania cesarza Oktawiana Augusta, w miasteczku Betlejem na wschód od Jerozolimy, w czasie zarządzonego przez cesarza spisu ludności w całym imperium, które obejmowało wtedy także Palestynę. Józef i Maryja udali się do Betlejem, gdyż pochodzili z rodu Dawida, a to było jego miasto. Ponieważ Betlejem było przepełnione, Józef i Maryja zatrzymali się w jednej z grot używanych przez pasterzy. Tam miało miejsce Narodzenie Chrystusa, ogłoszone pasterzom przez anioła. W tym czasie do Jerozolimy przybyli też mędrcy ze Wschodu, którzy ujrzawszy niezwykłą Gwiazdę, przybyli ze swojego kraju, aby oddać pokłon nowonarodzonemu królowi żydowskiemu. Przynieśli ze sobą dary: złoto jako Królowi, kadzidło jako Bogu oraz mirrę jako Temu, Który miał umrzeć.
Święto Narodzenia Chrystusa ma w Cerkwi prawosławnej bogatą oprawę liturgiczną. Poprzedza je 40-dniowy post, rozpoczynający się 15/28 listopada. Początkowo ten post trwał jeden lub kilka dni, z czasem uległ wydłużeniu, ostatecznie w XII wieku ustalono 40 dni. Od święta Wprowadzenia Matki Bożej do świątyni (21 listopada/4 grudnia) w nabożeństwach śpiewana jest katawasja Narodzenia Chrystusa. Samo święto ma 5 dni przedświęcia i 6 dni poświęcia, oddanie jest 31 grudnia/13 stycznia. Poprzedzają je też dwie niedziele przygotowawcze – Świętych Praojców i Świętych Ojców. W czasie pierwszej z nich wspominamy świętych starotestamentowych, a w drugiej ziemskich przodków Jezusa Chrystusa. Narodzenie Chrystusa ma też jedną niedzielę poświąteczną, w czasie której wspomina się Józefa Oblubieńca, Dawida Króla i Jakuba brata Pańskiego.
Początkowo Narodzenie Chrystusa obchodzono 6 stycznia, razem ze świętem Chrztu Pańskiego, jako jedno święto Objawienia Bożego, w którym wspominano także początek działalności Jezusa Chrystusa oraz pierwszy cud w Kanie Galilejskiej. Od IV wieku następuje rozdzielenie tych świąt i przeniesienie Bożego Narodzenia na 25 grudnia, początkowo w Cerkwi w Rzymie, a w późniejszym czasie w pozostałych Cerkwiach. Celem tego rozdzielenia było z jednej strony pełniejsze zilustrowanie dogmatów i wspomnienie wydarzenia przyjścia na świat Syna Bożego, z drugiej strony miała to być przeciwwaga dla pogańskich kultów: mającego wschodnie pochodzenie boga Mitry, rzymskiego kultu Saturna, a przede wszystkim Słońca Niezwyciężonego, które było związane z zimowym przesileniem. Na liturgiczną jedność świąt Narodzenia i Chrztu wskazuje taki sam schemat liturgiczny obu tych świąt, również okres pomiędzy nimi nazywa się „świętymi dniami”, a w wigilię Chrztu Pańskiego obowiązuje ścisły post, podobnie jak w wigilię Bożego Narodzenia.
Klasyczna ikona Narodzenia Chrystusa odpowiada kondakionowi święta: “Dziewica dzisiaj powiła Pana istnienia i ziemia grotę ofiaruje Niedostępnemu. Aniołowie głoszą chwałę z pasterzami, a w ślad za gwiazdą kroczą magowie, dla nas bowiem urodziło się Dziecię Małe, Przedwieczny Bóg”, dodaje jednak jeszcze dwie sceny, umieszczone w dolnych rogach, zaczerpnięte z tradycji. Jest też przykładem pokazywania przez ikonografię bizantyjską kilku zdarzeń w jednym przedstawieniu. Na pierwszym planie, u dołu ikony, przedstawiana jest kąpiel Dzieciątka i siedzący na uboczu sprawiedliwy Józef. Na drugim planie, w centrum ikony, jest Bogurodzica przed grotą i Dzieciątko w żłobie. Dalej, na trzecim planie na górze ikony, są przedstawieni mędrcy ze wschodu, aniołowie, pasterze i Gwiazda Betlejemska. W ten sposób ikona przedstawia ewangeliczną opowieść o Narodzeniu.
Centrum ikony, zarówno znaczeniowo jak i kompozycyjnie, to Dzieciątko leżące w żłobie. Warto zwrócić uwagę, że pieluszki bardziej przypominają całun pogrzebowy, a żłobek – grób. Tym samym ikona zapowiada cel Wcielenia i Narodzenia Syna Bożego, jakim jest Jego dobrowolna ofiara za cały świat. Obok Dzieciątka jest przedstawiana Matka Boża, spoczywająca na posłaniu. Jej wieczne dziewictwo symbolizują trzy gwiazdy – na czole i ramionach. Obok nich, w grocie, przedstawiane są wół i osioł. Ewangelia o nich nie wspomina, lecz jest to nawiązanie do proroctwa Izajasza: “Wół zna swego właściciela, a osioł żłób swego gospodarza, Izrael zaś Mnie nie poznał, i ludzie Moi niczego nie rozumieją” (Iz 1, 3).
Wokół grupy Bogurodzicy i Dzieciątka rozmieszczone są pozostałe postacie. Aniołowie pełnią dwojaką służbę: wychwalają Boga oraz ogłaszają Dobrą Nowinę pasterzom, którzy również są ukazani na ikonie. Czasami jeden z nich gra na fujarce, dołączając ludzką muzykę do chóru aniołów. Po drugiej stronie ukazani są mędrcy-królowie w drodze do Betlejem. Przyjęło się uważać, że było ich trzech, co odnosi się do trzech okresów życia i trzech darów, które przynieśli. Pasterze są zapowiedzią Cerkwi z Żydów, a magowie są zapowiedzią Cerkwi z pogan. Jedni i drudzy reprezentują ludzkość wezwaną do złożenia pokłonu Chrystusowi. Ponad grotą znajduje się Gwiazda Betlejemska. Nie jest to naturalna gwiazda, a gwiazda posłana przez Boga. Promień wychodzący z niej i dzielący się na trzy blaski wskazuje na udział trzech Osób Trójcy Świętej.
Na dole ikony są przedstawione dwie sceny, pochodzące z tradycji i apokryfów. W jednym rogu jest przedstawiona kąpiel Dzieciątka. Dokonują jej akuszerki, które Józef przyprowadził do Maryi. Pokazuje to ludzką naturę Dzieciątka Jezus, Które jest takie samo jak inni ludzie i ma takie same potrzeby ludzkiej natury. W drugim rogu jest przedstawiony sprawiedliwy Józef. Jest na uboczu, co podkreśla że nie jest ojcem Dziecka, jego wygląd wskazuje na rozterki, gdy próbuje zrozumieć cudowne Narodziny. Przed nim, pod postacią starca-pasterza, jest symbolicznie przedstawiony diabeł, który kusi Józefa wątpliwościami. W osobie Józefa jest ukazany dramat ogólnoludzki, trudność w przyjęciu Wcielenia Boga, które jest ponad rozumem i naturą.
Hymnografia Narodzenia Chrystusa jest bardzo bogata i pochodzi od najwybitniejszych hymnografów: Anatola patriarchy Konstantynopola (V w.), Sofroniusza patriarchy Jerozolimy (VI w.), Romana Melodosa (VI w.), Andrzeja abp. Krety (VII-VIII w.), Hermana patriarchy Konstantynopola (VII-VIII w.), Jana Damasceńskiego (VIII w.) i Kosmy bp. Majumy (VIII w.).
Święto Narodzenia Chrystusa uformowało się liturgicznie, teologicznie i ikonograficznie w złotym okresie Ojców Kościoła i Soborów Powszechnych.
opracował Michał Diemianiuk
fotografia: jarek11 /orthphoto.net/