Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Jan Prezbiter: wymyślony przyjaciel Euzebiusza
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk), 01 stycznia 2024
Wiele powszechnych teorii współczesnej nauki biblijnej XX wieku to skomplikowane konstrukcje zbudowane na jakiejś drobnej wzmiance w źródle patrystycznym lub u innych wczesnochrześcijańskich pisarzy. Odwołanie się św. Hieronima do starożytnej tradycji dotyczącej Ezdrasza doprowadziło do wielopokoleniowego ślepego zaułka w krytyce Tory. Istnienie Ewangelii zwanej „Q” zostało nie tylko postawione jako hipoteza, ale „zrekonstruowano” ją w wydaniu krytycznym, opierając się na Euzebiuszu z Cezarei, który stwierdził, że św. Mateusz, przed ukończeniem swojej Ewangelii, zredagował „słowa” Chrystusa w uporządkowany sposób. Inna z tych teorii, mówiąca o "Janie Prezbiterze", również wynika z pism Euzebiusza z Cezarei. W tym przypadku jednak współcześni uczeni nie podchwycili tej drobnej wzmianki i nie pobiegli z nią. To raczej Euzebiusz dość celowo stworzył tę postać dla własnych celów. Uczeni, nawet prawosławni, do dziś akceptują istnienie tej hipotetycznej osoby jako powszechny fakt i wykorzystują ją do wszelkiego rodzaju celów w krytyce Ewangelii św. Jana i Księgi Apokalipsy. Wszystkie takie teorie są jednak domkami z kart, zbudowanymi na samozwańczych spekulacjach Euzebiusza.
Autorstwo Apokalipsy św. Jana Apostoła, syna Zebedeusza, jest potwierdzone przez źródła tak wcześnie i tak jednogłośnie, jak autorstwo Ewangelii św. Jana. Święci Justyn Męczennik, Ireneusz, Melito z Sardynii, Klemens Aleksandryjski i autor Kanonu Muratoriego, pisząc w II i III wieku, świadczą jednogłośnie o tym autorstwie, jak również o innej literaturze Janowej. Również św. Papiasz z Hierapolis, postać z końca I i początku II wieku, świadczył, że Apokalipsa została napisana przez apostoła Jana, chociaż świadectwo to później stało się przedmiotem reinterpretacji, a jest dostępne tylko z drugiej ręki, ponieważ dzieła św. Papiasza obecnie nie posiadamy.
Co więcej, te identyfikacje autorstwa nie zostały poczynione na podstawie porównań między jednym tekstem a drugim. Deklarują raczej, że są one oparte na bezpośrednim doniesieniu chrześcijańskich przywódców epoki apostolskiej. W szczególności św. Ireneusz twierdzi, że wie o Janowym autorstwie zarówno Ewangelii, jak i Księgi Apokalipsy bezpośrednio od św. Polikarpa, który sam jest uczniem św. Jana Apostoła. Ani św. Ireneusz, ani żaden z tych innych autorów nie czyni rozróżnienia co do źródła ich wiedzy o autorstwie tych dwóch dzieł, ale mówi o nich razem.
W czasach zapisywania przez Euzebiusza świadectwa o stanie formowania się kanonu pod koniec IV wieku chiliazm pozostawał kwestią sporną i był aktywnie odrzucany przez szerszą wspólnotę chrześcijańską. Ponieważ Księga Apokalipsy nie została przyjęta autorytatywnie przez wspólnotę Euzebiusza w Cezarei, była mu ona nieznana, a postrzegany związek między Apokalipsą 20,1–6 a chiliazmem doprowadził go do jej odrzucenia. Jako historyk podejmujący kwestię autorytetu tych różnych tekstów, Euzebiusz pragnął jednak zachować ważność świadectwa Justyna Męczennika i Ireneusza do proweniencji Ewangelii św. Jana, jednocześnie unieważniając je w odniesieniu do Apokalipsy.
Ponieważ św. Ireneusz skorzystał ze świadectwa Papiasza, który był słuchaczem apostołów i przyjacielem św. Polikarpa, Euzebiusz znalazł fragment wśród ówcześnie zachowanych jeszcze świadectw św. Papiasza, który uznał za sugestywny:
Ale nie będę niechętny do zapisywania, wraz z moimi interpretacjami, jakichkolwiek instrukcji, które otrzymałem z troską w dowolnym momencie od starszych i przechowywałem z troską w mojej pamięci, zapewniając Cię jednocześnie o ich prawdzie. Bo ja, podobnie jak wielu, nie czerpałem przyjemności z tych, którzy dużo mówili, ale z tych, którzy nauczali prawdy; ani z tych, którzy opowiadali dziwne przykazania, ale z tych, którzy ćwiczyli przykazania dane przez Pana w wierze i wychodzili z samej prawdy. Jeśli więc ktoś, kto uczestniczył w starszyźnie, przyszedł, zapytałem zaraz po ich wypowiedziach: - co powiedział Andrzej lub Piotr, lub co powiedział Filip, lub Tomasz, lub Jakub, lub Jan, lub Mateusz, lub którykolwiek z uczniów Pana; co mówią Arystion i prezbiter Jan, uczniowie Pana. Wyobrażałem sobie bowiem, że to, co ma pochodzić z książek, nie jest dla mnie tak korzystne, jak to, co pochodzi z żywego i trwałego głosu.
W tym cytacie Euzebiusz odróżnia ucznia Pana o imieniu Jan, który jest ponumerowany wraz z apostołami, od innego ucznia Pana, prezbitera Jana. Z tego Euzebiusz argumentuje, że w rzeczywistości było dwóch Janów, jeden syn Zebedeusza i jeden z Dwunastu, oraz drugi, Jan Prezbiter, uczeń apostołów i członek drugiego pokolenia chrześcijan. Następnie zakłada, że to drugi Jan jest autorem Apokalipsy, podczas gdy pierwszy jest tym, który napisał Ewangelię (Historia Kościelna 3.39).
Dokonanie tego rozróżnienia i utrzymanie go w taki sposób, aby zachować ważność wczesnego świadectwa Janowego autorstwa Ewangelii, jednocześnie kwestionując to samo autorstwo Księgi Apokalipsy, wymaga reinterpretacji wszystkich istotnych tekstów u św. Justyna i św. Ireneusza, aby każde odniesienie odnosiło się do jednego lub drugiego Jana, chociaż żadne źródło wcześniejsze niż Euzebiusz, z wyjątkiem być może Papiasza, nie odnosi się do nich dwóch. Wymaga to również, aby obaj ci Janowie, syn Zebedeusza i prezbiter z następnego pokolenia chrześcijan, byli tytułowani jako apostołowie bez rozróżniania. Ponadto wymaga, aby informacje św. Ireneusza nie były tak bezpośrednie, jak przedstawia, ale raczej wynikały z interpretacji przez św. Ireneusza dzieł św. Papiasza. Wreszcie wymaga, aby ta interpretacja św. Ireneusza była błędna, a interpretacja Euzebiusza, dwa wieki później, była poprawna.
Oprócz tych wymaganych posunięć interpretacyjnych w celu uzasadnienia tego rozróżnienia, istnieje szereg innych trudności z tą interpretacją. Można zauważyć w innych zachowanych fragmentach św. Papiasza oraz w pismach św. Justyna Męczennika, że termin „prezbiter” jest używany elastycznie i często odnosi się do samych apostołów, nie tylko do członków drugiego pokolenia chrześcijan. Ponadto w czasach Euzebiusza istniał jeden, tradycyjny grobowiec św. Jana Apostoła w Efezie, a nie dwa. Zwłaszcza, że Euzebiusz pragnie zachować autorstwo Ewangelii Jana i co najmniej pierwszego z listów, stanowi to poważny problem, ponieważ obaj Janowie aktywnie służą na tym samym obszarze w tym samym okresie, ale tylko jeden z nich jest zachowany w pamięci. Oznaczałoby to, że obaj Janowie musieliby zacząć być myleni bardzo wcześnie, w ciągu pokolenia od śmierci tego drugiego z nich. Sam Papiasz musiał nie rozróżniać wyraźnie tych dwóch postaci, poza interpretacją cytowanego wcześniej fragmentu, w przeciwnym razie Euzebiusz z pewnością zacytowałby miejsce, w którym wyraźnie rozróżnił Jana i jego ucznia o tym samym imieniu na poparcie swojej argumentacji. Oznacza to ponadto, że to, co wiadomo na temat apostoła Jana z wczesnych źródeł, musi zostać podzielone między te dwie postacie, a rozróżnienie to nie ma podstaw dowodowych ani faktycznych z dostępnych nam źródeł. Relacja, jeśli w ogóle, między tymi dwoma Janami, los syna Zebedeusza i wszystkie inne szczegóły muszą być zakładane wyłącznie na podstawie przypuszczeń. Istnieją tylko informacje dotyczące jednego św. Jana z Palestyny, który służył i ostatecznie zakończył swoje życie w Efezie, więc to rozróżnienie wymaga, aby szczegóły dotyczące życia syna Zebedeusza nie zostały spisane i zostały ostatecznie zapomniane przez historię chrześcijańską (w przeciwieństwie do wszystkich jego braci apostołów) a inny Jan zasadniczo zajął jego miejsce, bez jakiegokolwiek odnotowania tego przejścia.
Pomimo tych krytycznych problemów, argument Euzebiusza posłużył swojemu celowi w IV i V wieku Rozróżnienie między św. Janem, synem Zebedeusza, a Prezbiterem Janem pozwoliło wspólnotom chrześcijańskim na Wschodzie, w których Ewangelia Jana funkcjonowała jako autorytatywny tekst, ale w których nieznana była Księga Apokalipsy, do rozróżnienia między nimi. Dostarczyło to jednak również argumentu o starożytnej proweniencji współczesnym badaczom, którzy ponownie zasiali wątpliwość w autorstwo Janowe nie tylko Księgi Apokalipsy, ale także Ewangelii i listów. Uczeni ci napotykają mniej trudności w wykorzystaniu opisu Euzebiusza, ponieważ odrzucenie ważności wczesnej tradycji kościelnej i świadectwa patrystycznego pozostawia szerszą przestrzeń na domniemaną teorię dotyczącą dwóch Janów. Pomimo tego, że w swoim kontekście, gdyby nie potrzeba walki z chiliazmem, rozróżnienie Euzebiusza prawdopodobnie nigdy nie zostałoby dokonane.
Poza wszystkimi wyżej wymienionymi trudnościami cytowanie przez Euzebiusza św. Papiasza w rzeczywistości nie odnosi się do autorstwa żadnego dzieła. Nie ma powodu, biorąc pod uwagę konsekwentne, wczesne świadectwo, jakie mamy od wczesnych ojców, którzy byli uczniami szkoły Jana w Efezie, aby wyobrażać sobie, że dzieła, które przypisują oni jednemu autorowi, są w rzeczywistości autorstwa dwóch różnych osób. „Problem”, przed którym stanął Euzebiusz, został wygenerowany wyłącznie przez odrzucenie kanoniczności Księgi Apokalipsy. Wymyślony przez niego wyimaginowany bohater rozwiązania jest zatem nieistotny dla chrześcijaństwa, które od ponad tysiąclecia przyjmuje Apokalipsę jako kanoniczną.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: kcenia.belova / orthphoto.net /
Autorstwo Apokalipsy św. Jana Apostoła, syna Zebedeusza, jest potwierdzone przez źródła tak wcześnie i tak jednogłośnie, jak autorstwo Ewangelii św. Jana. Święci Justyn Męczennik, Ireneusz, Melito z Sardynii, Klemens Aleksandryjski i autor Kanonu Muratoriego, pisząc w II i III wieku, świadczą jednogłośnie o tym autorstwie, jak również o innej literaturze Janowej. Również św. Papiasz z Hierapolis, postać z końca I i początku II wieku, świadczył, że Apokalipsa została napisana przez apostoła Jana, chociaż świadectwo to później stało się przedmiotem reinterpretacji, a jest dostępne tylko z drugiej ręki, ponieważ dzieła św. Papiasza obecnie nie posiadamy.
Co więcej, te identyfikacje autorstwa nie zostały poczynione na podstawie porównań między jednym tekstem a drugim. Deklarują raczej, że są one oparte na bezpośrednim doniesieniu chrześcijańskich przywódców epoki apostolskiej. W szczególności św. Ireneusz twierdzi, że wie o Janowym autorstwie zarówno Ewangelii, jak i Księgi Apokalipsy bezpośrednio od św. Polikarpa, który sam jest uczniem św. Jana Apostoła. Ani św. Ireneusz, ani żaden z tych innych autorów nie czyni rozróżnienia co do źródła ich wiedzy o autorstwie tych dwóch dzieł, ale mówi o nich razem.
W czasach zapisywania przez Euzebiusza świadectwa o stanie formowania się kanonu pod koniec IV wieku chiliazm pozostawał kwestią sporną i był aktywnie odrzucany przez szerszą wspólnotę chrześcijańską. Ponieważ Księga Apokalipsy nie została przyjęta autorytatywnie przez wspólnotę Euzebiusza w Cezarei, była mu ona nieznana, a postrzegany związek między Apokalipsą 20,1–6 a chiliazmem doprowadził go do jej odrzucenia. Jako historyk podejmujący kwestię autorytetu tych różnych tekstów, Euzebiusz pragnął jednak zachować ważność świadectwa Justyna Męczennika i Ireneusza do proweniencji Ewangelii św. Jana, jednocześnie unieważniając je w odniesieniu do Apokalipsy.
Ponieważ św. Ireneusz skorzystał ze świadectwa Papiasza, który był słuchaczem apostołów i przyjacielem św. Polikarpa, Euzebiusz znalazł fragment wśród ówcześnie zachowanych jeszcze świadectw św. Papiasza, który uznał za sugestywny:
Ale nie będę niechętny do zapisywania, wraz z moimi interpretacjami, jakichkolwiek instrukcji, które otrzymałem z troską w dowolnym momencie od starszych i przechowywałem z troską w mojej pamięci, zapewniając Cię jednocześnie o ich prawdzie. Bo ja, podobnie jak wielu, nie czerpałem przyjemności z tych, którzy dużo mówili, ale z tych, którzy nauczali prawdy; ani z tych, którzy opowiadali dziwne przykazania, ale z tych, którzy ćwiczyli przykazania dane przez Pana w wierze i wychodzili z samej prawdy. Jeśli więc ktoś, kto uczestniczył w starszyźnie, przyszedł, zapytałem zaraz po ich wypowiedziach: - co powiedział Andrzej lub Piotr, lub co powiedział Filip, lub Tomasz, lub Jakub, lub Jan, lub Mateusz, lub którykolwiek z uczniów Pana; co mówią Arystion i prezbiter Jan, uczniowie Pana. Wyobrażałem sobie bowiem, że to, co ma pochodzić z książek, nie jest dla mnie tak korzystne, jak to, co pochodzi z żywego i trwałego głosu.
W tym cytacie Euzebiusz odróżnia ucznia Pana o imieniu Jan, który jest ponumerowany wraz z apostołami, od innego ucznia Pana, prezbitera Jana. Z tego Euzebiusz argumentuje, że w rzeczywistości było dwóch Janów, jeden syn Zebedeusza i jeden z Dwunastu, oraz drugi, Jan Prezbiter, uczeń apostołów i członek drugiego pokolenia chrześcijan. Następnie zakłada, że to drugi Jan jest autorem Apokalipsy, podczas gdy pierwszy jest tym, który napisał Ewangelię (Historia Kościelna 3.39).
Dokonanie tego rozróżnienia i utrzymanie go w taki sposób, aby zachować ważność wczesnego świadectwa Janowego autorstwa Ewangelii, jednocześnie kwestionując to samo autorstwo Księgi Apokalipsy, wymaga reinterpretacji wszystkich istotnych tekstów u św. Justyna i św. Ireneusza, aby każde odniesienie odnosiło się do jednego lub drugiego Jana, chociaż żadne źródło wcześniejsze niż Euzebiusz, z wyjątkiem być może Papiasza, nie odnosi się do nich dwóch. Wymaga to również, aby obaj ci Janowie, syn Zebedeusza i prezbiter z następnego pokolenia chrześcijan, byli tytułowani jako apostołowie bez rozróżniania. Ponadto wymaga, aby informacje św. Ireneusza nie były tak bezpośrednie, jak przedstawia, ale raczej wynikały z interpretacji przez św. Ireneusza dzieł św. Papiasza. Wreszcie wymaga, aby ta interpretacja św. Ireneusza była błędna, a interpretacja Euzebiusza, dwa wieki później, była poprawna.
Oprócz tych wymaganych posunięć interpretacyjnych w celu uzasadnienia tego rozróżnienia, istnieje szereg innych trudności z tą interpretacją. Można zauważyć w innych zachowanych fragmentach św. Papiasza oraz w pismach św. Justyna Męczennika, że termin „prezbiter” jest używany elastycznie i często odnosi się do samych apostołów, nie tylko do członków drugiego pokolenia chrześcijan. Ponadto w czasach Euzebiusza istniał jeden, tradycyjny grobowiec św. Jana Apostoła w Efezie, a nie dwa. Zwłaszcza, że Euzebiusz pragnie zachować autorstwo Ewangelii Jana i co najmniej pierwszego z listów, stanowi to poważny problem, ponieważ obaj Janowie aktywnie służą na tym samym obszarze w tym samym okresie, ale tylko jeden z nich jest zachowany w pamięci. Oznaczałoby to, że obaj Janowie musieliby zacząć być myleni bardzo wcześnie, w ciągu pokolenia od śmierci tego drugiego z nich. Sam Papiasz musiał nie rozróżniać wyraźnie tych dwóch postaci, poza interpretacją cytowanego wcześniej fragmentu, w przeciwnym razie Euzebiusz z pewnością zacytowałby miejsce, w którym wyraźnie rozróżnił Jana i jego ucznia o tym samym imieniu na poparcie swojej argumentacji. Oznacza to ponadto, że to, co wiadomo na temat apostoła Jana z wczesnych źródeł, musi zostać podzielone między te dwie postacie, a rozróżnienie to nie ma podstaw dowodowych ani faktycznych z dostępnych nam źródeł. Relacja, jeśli w ogóle, między tymi dwoma Janami, los syna Zebedeusza i wszystkie inne szczegóły muszą być zakładane wyłącznie na podstawie przypuszczeń. Istnieją tylko informacje dotyczące jednego św. Jana z Palestyny, który służył i ostatecznie zakończył swoje życie w Efezie, więc to rozróżnienie wymaga, aby szczegóły dotyczące życia syna Zebedeusza nie zostały spisane i zostały ostatecznie zapomniane przez historię chrześcijańską (w przeciwieństwie do wszystkich jego braci apostołów) a inny Jan zasadniczo zajął jego miejsce, bez jakiegokolwiek odnotowania tego przejścia.
Pomimo tych krytycznych problemów, argument Euzebiusza posłużył swojemu celowi w IV i V wieku Rozróżnienie między św. Janem, synem Zebedeusza, a Prezbiterem Janem pozwoliło wspólnotom chrześcijańskim na Wschodzie, w których Ewangelia Jana funkcjonowała jako autorytatywny tekst, ale w których nieznana była Księga Apokalipsy, do rozróżnienia między nimi. Dostarczyło to jednak również argumentu o starożytnej proweniencji współczesnym badaczom, którzy ponownie zasiali wątpliwość w autorstwo Janowe nie tylko Księgi Apokalipsy, ale także Ewangelii i listów. Uczeni ci napotykają mniej trudności w wykorzystaniu opisu Euzebiusza, ponieważ odrzucenie ważności wczesnej tradycji kościelnej i świadectwa patrystycznego pozostawia szerszą przestrzeń na domniemaną teorię dotyczącą dwóch Janów. Pomimo tego, że w swoim kontekście, gdyby nie potrzeba walki z chiliazmem, rozróżnienie Euzebiusza prawdopodobnie nigdy nie zostałoby dokonane.
Poza wszystkimi wyżej wymienionymi trudnościami cytowanie przez Euzebiusza św. Papiasza w rzeczywistości nie odnosi się do autorstwa żadnego dzieła. Nie ma powodu, biorąc pod uwagę konsekwentne, wczesne świadectwo, jakie mamy od wczesnych ojców, którzy byli uczniami szkoły Jana w Efezie, aby wyobrażać sobie, że dzieła, które przypisują oni jednemu autorowi, są w rzeczywistości autorstwa dwóch różnych osób. „Problem”, przed którym stanął Euzebiusz, został wygenerowany wyłącznie przez odrzucenie kanoniczności Księgi Apokalipsy. Wymyślony przez niego wyimaginowany bohater rozwiązania jest zatem nieistotny dla chrześcijaństwa, które od ponad tysiąclecia przyjmuje Apokalipsę jako kanoniczną.
o. Stephen De Young (tłum. Jakub Oniszczuk)
za: The Whole Counsel Blog
fotografia: kcenia.belova / orthphoto.net /