Zostań przyjacielem cerkiew.pl
„Tam gdzie Serb, tam i Slava” – co to jest serbska tradycja Slavy?
tłum. Dominika Kovačević, 10 października 2016
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów serbskiej tradycji prawosławnej jest tzw. Slava. To święto patrona rodziny, dziedziczonego po linii męskiej od ponad tysiąca lat. Prawosławni innych narodowości często pytają Serbów o ten obyczaj, jego znaczenie i przebieg. W Polsce mieszka niewielu Serbów, jednak wszyscy w takim stopniu, na ile mogą, starają się zachować ten starożytny obyczaj, tak jak ich przodkowie i rodacy tak w Ojczyźnie, jak i rozsiani po niemalże całym świecie. Pierwsza część artykułu to teologiczno-historyczne objaśnienie tej tradycji, druga zaś mówi o tym, jak ona wygląda dzisiaj.
Nasi przodkowie przyjęli chrześcijaństwo w IX wieku, i w miejsce dotychczasowej bałwochwalczej wiary zaakceptowali wiarę w jednego Boga. Będąc oświecanymi chrześcijańskim nauczaniem i odrzucając bałwochwalcze przynoszenie ofiar, kierowali do Pana modlitwy o zdrowie, szczęście i powodzenie swojej rodziny oraz własne. Choć nasi przodkowie modlili się do Boga każdego dnia, mieli w przeciągu roku Jeden Dzień, w którym składali dziękczynienie Bogu za każde dobro, którym ich obdarzył. Tego dnia świętowali oni pamięć tego chrześcijańskiego świętego, którego szczególnie czcili jako swego patrona, i którego chrześcijańskie życie służyło za przykład, który odziedziczyli do naśladowania. Do tego świętego zwracali się, by On przed Panem był ich wstawiennikiem oraz tłumaczem ich modlitw.
Jako swoich obrońców i modlących się za nich przed Bogiem nasi przodkowie wybierali Przenajświętszą Bogurodzicę lub też chrześcijańskiego świętego, w którego dzień się chrzcili – znaczy, przyjmowali chrześcijaństwo (i ich wspomnienie świętowali albo w dzień narodzin lub śmierci tego świętego, lub też w dzień przeniesienia jego relikwii).
Zatem, oświecony chrześcijańską nauką człowiek doszedł do tej wiedzy, że Boga, Który włada światem, nie trzeba się bać ani też w strachu modli się do Niego, jeśli tylko prowadzi się życie zgodne z Jego przykazaniami. Człowiek nie zwraca się do Boga ze strachu, lecz z miłości, i świętuje pamięć świętych z pragnieniem, by naśladować ich błogosławiony i miły Bogu żywot, by stał się godnym wszystkich darów, który przez miłosierdzie Boże przyjmuje.
Zwyczaj przynoszenia ofiar, odziedziczony od przodków, nie został wykorzeniony od razu i łatwo wśród nowoochrzczonych. Działalność misyjna greckiej i łacińskiej Cerkwi osiągnęła tylko połowiczne sukcesy wśród przybyłych na Bałkany narodów. Nie udało im się całkowicie schrystianizować słowiańskich mas. Droga do prawdziwego i rozumnego przyswajania chrześcijaństwa dopiero powoli była przygotowywana. Choć przyjęli chrześcijaństwo, wielu wciąż przynosili ofiary patronom swych domów i rodzin – chrześcijańskim świętym – tak jak i wcześniej, w imię bałwochwalczej wiary. (Żywe zwierzęta były przynoszone do cerkwi jako ofiara dla świętego, a ich mięso było podawane na ucztach ofiarnych; ten obyczaj wśród wielu utrzymał się przez dość długi czas).
Dopiero świętosawski ruch, głęboko chrześcijański i narodowy (ludowy) zarazem, odegrał kluczową rolę w ostatecznej chrystianizacji Serbów. Święty Sawa oraz jego uczniowie i misjonarze dla serbskiego narodu żywo przystąpili do ewangelizacji i oświecania Serbów. Zaiste, to był ostatni i decydujący etap w chrystianizacji serbskiego narodu. Misyjna działalność świętosawskiej Cerkwi, będąc aktywną na wszystkich polach narodowego (ludowego) życia, spełniła sie przede wszystkim w walce przeciwko resztkom politeizmu obecnego w narodzie.
Tym było przyjęcie i świętowanie chrzestnego imienia [Krsno ime – w nawiązaniu do dnia chrztu przodka, dlatego też często mówi się Krsna Slava przyp. tłum.] Slavy. Dotychczasowe przynoszenie ofiar i oporządzanie zwierząt ofiarnych w świątyniach zostało zabronione. Celem nowych obrzędów było to, by wszystkie pogańskie elementy obecne w obyczajach zostały zlikwidowane. Postanowiono, że w cerkwiach można świętować pamięć świętych tylko tak, jak to przystoi chrześcijanom, tzn. różne płody ziemi mogą być przynoszone dla błogosławieństwa, a nie dla zanoszenia ofiary i uczty ofiarnej.
W ten sposób świętosawska Cerkiew ma kluczowe znaczenie w stworzeniu Krsnej Slavy w takim kształcie, w jakim jest ona dzisiaj. Zatem istnienie i rozwój dzisiejszej serbskiej Krsnej Slavy należy postrzegać w ogólnych ramach świętosawskiej aktywności. Świętosawskiej Serbskiej Cerkwi udało się stworzyć dzisiejszą Krsną Slavę jako wyłącznie serbsko-prawosławną i cerkiewno-narodową(ludową) rodzinną uroczystość.
Wobec tego twórcami Slavy w tym kształcie, w jakim mamy ją dzisiaj, są św. Sawa i jego bezpośredni uczniowie. Stąd też wydaje się, że tylko Serbowie, którzy od XIII wieku nieustannie są pod decydującym duchowym wpływem świętosawskiej Cerkwi, mają dzisiaj Krsną Slavę. Zatem Slava to pewien obraz misyjnej działalności świętosawskiej Cerkwi, pewien wyraz Jej walki przeciwko bałwochwalstwu, na rzecz pełnej ewangelizacji serbskiego narodu w średniowiecznej Serbii.
Pouczony przez swego pierwszego arcybiskupa i jego następców, przyjąwszy sposób świętowania imienia chrztu [tj. Krsno Ime] który on ustanowił, serbski naród przez wieki tak je obchodził, i dlatego też również dzisiaj tak powinien je świętować.
Wspomina się, że świętowanie Slavy w jej pierwotnej formie (w rozróżnieniu od dzisiejszej formy obecnej wśród Serbów) było także zwyczajem nie tylko w sersbskim narodzie, ale i pośród innych prawosławnych ludów. Lecz pośród tych narodów obchodzenie imienia chrztu [Krsno Ime] zamieniono na świętowanie dni narodzin poszczególnych członków rodziny lub dni świętych, których imiona oni noszą. To od Slavy wywodzi się obchodzenie dni urodzin i imienin (Slavę obchodzi jeszcze pewna część Bułgarów, Rumunów i Arbanasów, lecz oni nie świętują Slavy tak, jak to czynią Serbowie). Tylko Serbowie świętowali Slavę nieustannie niezależnie od tego, gdzie by się nie znaleźli – i to nie tylko prawosławni Serbowie. Slava jest obecna wśród rzymsko-katolickich Serbów (Boka, Konavlj, Hercegowina, Dalmacja, Słowenia), a także tych rzymsko-katolickich rodzin, których przodkowie byli Serbami. Stąd też powstało ludowe powiedzenie: „Tam gdzie Serb, tam i Slava” [serb. Gde je Slava tu je i Srbin].
Tekst oryginalny ukazał się na stronie tvhram.rs.
Dizanje Slave – Obrzęd „Podniesienia” Slavy (aut. tłum.)
Może on odbyć się po Liturgii w cerkwi – zwłaszcza, gdy więcej rodzin obchodzi tę samą Slavę – lub w domu, zazwyczaj pod przewodnictwem zaproszonego uprzednio kapłana.
1. Okadzenie domu/cerkwi i pokropienie wodą święconą, możliwe uroczyste wyniesienie ikony Slavy na stół;
2. Kapłan, rodzina i goście gromadzą się przed stołem, gdzie są:
a) ikona obchodzonej Slavy
b) duża woskowa świeca
c) slavski kolač – chleb, jako płód całorocznej pracy i przymiot eucharystyczny
d) czerwone wino – jako przymiot eucharystyczny i symbol krwi męczenników
e) žito(tj. koliwo) z wetkniętą małą woskową świecą – na pamiątkę zmarłych przodków, którzy obchodzili tę Slavę
f) kadzielnica;
3. Modlitwy początkowe (czyli tzw. „naczało”);
4. Śpiew troparionu (czasem i kontakionu) obchodzonej Slavy;
5. Slavarica – modlitewne toasty czerwonym winem, różne w zależności od regionu i rodziny; to przebłaganie za grzechy z całego roku, podziękowanie za Łaski Boże minionego roku, modlitwa za zmarłych przodków, wysławianie różnych świętych, na czele z Trójjedynym Bogiem; są to teksty ludowe, rymowane, przepełnione jednak prawdami wiary; są one w języku serbskim z wpływami cerkiewno-słowiańskimi; każdy toast kończy się wezwaniem Va slavu i čest („Na chwałę i cześć!”);
6. Modlitwy błogosławieństwa slavskiego kolača, žita i wina;
7. Śpiew „slawskich” troparionów – to te same, co na ślubie czy chirotonii, ale w innej kolejności: Swiatiij muczenici; Slawa Tebe, Hriste Boże; Isaije, likuj. Zgromadzeni w tym czasie obracają w rękach kolača;
8. Polanie spodu kolača winem na kształt krzyża, następnie przełamanie, ucałowanie i rozdzielnie go zgromadzonym, wymieniając się przy tym pozdrowieniem Hristos posredi nas („Chrystus pośród nas!”) z odpowiedzią I jest, i budet! („I jest, i będzie!”);
9. Śpiew Mnogaja ljeta.
Video z tego obrzędu na święto Zaśnięcia Bogurodzicy w cerkwi pw. Opieki Bogurodzicy w Kruševcu
Każdej rodzinie w Serbii przysługuje wolne na dzień swojej Slavy. Ze Slavą związanych jest wiele innych obyczajów, które zależą od rodzaju Slavy (np. tegom czy jest postna czy nie-postna) i regionu.
Nasi przodkowie przyjęli chrześcijaństwo w IX wieku, i w miejsce dotychczasowej bałwochwalczej wiary zaakceptowali wiarę w jednego Boga. Będąc oświecanymi chrześcijańskim nauczaniem i odrzucając bałwochwalcze przynoszenie ofiar, kierowali do Pana modlitwy o zdrowie, szczęście i powodzenie swojej rodziny oraz własne. Choć nasi przodkowie modlili się do Boga każdego dnia, mieli w przeciągu roku Jeden Dzień, w którym składali dziękczynienie Bogu za każde dobro, którym ich obdarzył. Tego dnia świętowali oni pamięć tego chrześcijańskiego świętego, którego szczególnie czcili jako swego patrona, i którego chrześcijańskie życie służyło za przykład, który odziedziczyli do naśladowania. Do tego świętego zwracali się, by On przed Panem był ich wstawiennikiem oraz tłumaczem ich modlitw.
Jako swoich obrońców i modlących się za nich przed Bogiem nasi przodkowie wybierali Przenajświętszą Bogurodzicę lub też chrześcijańskiego świętego, w którego dzień się chrzcili – znaczy, przyjmowali chrześcijaństwo (i ich wspomnienie świętowali albo w dzień narodzin lub śmierci tego świętego, lub też w dzień przeniesienia jego relikwii).
Zatem, oświecony chrześcijańską nauką człowiek doszedł do tej wiedzy, że Boga, Który włada światem, nie trzeba się bać ani też w strachu modli się do Niego, jeśli tylko prowadzi się życie zgodne z Jego przykazaniami. Człowiek nie zwraca się do Boga ze strachu, lecz z miłości, i świętuje pamięć świętych z pragnieniem, by naśladować ich błogosławiony i miły Bogu żywot, by stał się godnym wszystkich darów, który przez miłosierdzie Boże przyjmuje.
Zwyczaj przynoszenia ofiar, odziedziczony od przodków, nie został wykorzeniony od razu i łatwo wśród nowoochrzczonych. Działalność misyjna greckiej i łacińskiej Cerkwi osiągnęła tylko połowiczne sukcesy wśród przybyłych na Bałkany narodów. Nie udało im się całkowicie schrystianizować słowiańskich mas. Droga do prawdziwego i rozumnego przyswajania chrześcijaństwa dopiero powoli była przygotowywana. Choć przyjęli chrześcijaństwo, wielu wciąż przynosili ofiary patronom swych domów i rodzin – chrześcijańskim świętym – tak jak i wcześniej, w imię bałwochwalczej wiary. (Żywe zwierzęta były przynoszone do cerkwi jako ofiara dla świętego, a ich mięso było podawane na ucztach ofiarnych; ten obyczaj wśród wielu utrzymał się przez dość długi czas).
Dopiero świętosawski ruch, głęboko chrześcijański i narodowy (ludowy) zarazem, odegrał kluczową rolę w ostatecznej chrystianizacji Serbów. Święty Sawa oraz jego uczniowie i misjonarze dla serbskiego narodu żywo przystąpili do ewangelizacji i oświecania Serbów. Zaiste, to był ostatni i decydujący etap w chrystianizacji serbskiego narodu. Misyjna działalność świętosawskiej Cerkwi, będąc aktywną na wszystkich polach narodowego (ludowego) życia, spełniła sie przede wszystkim w walce przeciwko resztkom politeizmu obecnego w narodzie.
Tym było przyjęcie i świętowanie chrzestnego imienia [Krsno ime – w nawiązaniu do dnia chrztu przodka, dlatego też często mówi się Krsna Slava przyp. tłum.] Slavy. Dotychczasowe przynoszenie ofiar i oporządzanie zwierząt ofiarnych w świątyniach zostało zabronione. Celem nowych obrzędów było to, by wszystkie pogańskie elementy obecne w obyczajach zostały zlikwidowane. Postanowiono, że w cerkwiach można świętować pamięć świętych tylko tak, jak to przystoi chrześcijanom, tzn. różne płody ziemi mogą być przynoszone dla błogosławieństwa, a nie dla zanoszenia ofiary i uczty ofiarnej.
W ten sposób świętosawska Cerkiew ma kluczowe znaczenie w stworzeniu Krsnej Slavy w takim kształcie, w jakim jest ona dzisiaj. Zatem istnienie i rozwój dzisiejszej serbskiej Krsnej Slavy należy postrzegać w ogólnych ramach świętosawskiej aktywności. Świętosawskiej Serbskiej Cerkwi udało się stworzyć dzisiejszą Krsną Slavę jako wyłącznie serbsko-prawosławną i cerkiewno-narodową(ludową) rodzinną uroczystość.
Wobec tego twórcami Slavy w tym kształcie, w jakim mamy ją dzisiaj, są św. Sawa i jego bezpośredni uczniowie. Stąd też wydaje się, że tylko Serbowie, którzy od XIII wieku nieustannie są pod decydującym duchowym wpływem świętosawskiej Cerkwi, mają dzisiaj Krsną Slavę. Zatem Slava to pewien obraz misyjnej działalności świętosawskiej Cerkwi, pewien wyraz Jej walki przeciwko bałwochwalstwu, na rzecz pełnej ewangelizacji serbskiego narodu w średniowiecznej Serbii.
Pouczony przez swego pierwszego arcybiskupa i jego następców, przyjąwszy sposób świętowania imienia chrztu [tj. Krsno Ime] który on ustanowił, serbski naród przez wieki tak je obchodził, i dlatego też również dzisiaj tak powinien je świętować.
Wspomina się, że świętowanie Slavy w jej pierwotnej formie (w rozróżnieniu od dzisiejszej formy obecnej wśród Serbów) było także zwyczajem nie tylko w sersbskim narodzie, ale i pośród innych prawosławnych ludów. Lecz pośród tych narodów obchodzenie imienia chrztu [Krsno Ime] zamieniono na świętowanie dni narodzin poszczególnych członków rodziny lub dni świętych, których imiona oni noszą. To od Slavy wywodzi się obchodzenie dni urodzin i imienin (Slavę obchodzi jeszcze pewna część Bułgarów, Rumunów i Arbanasów, lecz oni nie świętują Slavy tak, jak to czynią Serbowie). Tylko Serbowie świętowali Slavę nieustannie niezależnie od tego, gdzie by się nie znaleźli – i to nie tylko prawosławni Serbowie. Slava jest obecna wśród rzymsko-katolickich Serbów (Boka, Konavlj, Hercegowina, Dalmacja, Słowenia), a także tych rzymsko-katolickich rodzin, których przodkowie byli Serbami. Stąd też powstało ludowe powiedzenie: „Tam gdzie Serb, tam i Slava” [serb. Gde je Slava tu je i Srbin].
Tekst oryginalny ukazał się na stronie tvhram.rs.
Dizanje Slave – Obrzęd „Podniesienia” Slavy (aut. tłum.)
Może on odbyć się po Liturgii w cerkwi – zwłaszcza, gdy więcej rodzin obchodzi tę samą Slavę – lub w domu, zazwyczaj pod przewodnictwem zaproszonego uprzednio kapłana.
1. Okadzenie domu/cerkwi i pokropienie wodą święconą, możliwe uroczyste wyniesienie ikony Slavy na stół;
2. Kapłan, rodzina i goście gromadzą się przed stołem, gdzie są:
a) ikona obchodzonej Slavy
b) duża woskowa świeca
c) slavski kolač – chleb, jako płód całorocznej pracy i przymiot eucharystyczny
d) czerwone wino – jako przymiot eucharystyczny i symbol krwi męczenników
e) žito(tj. koliwo) z wetkniętą małą woskową świecą – na pamiątkę zmarłych przodków, którzy obchodzili tę Slavę
f) kadzielnica;
3. Modlitwy początkowe (czyli tzw. „naczało”);
4. Śpiew troparionu (czasem i kontakionu) obchodzonej Slavy;
5. Slavarica – modlitewne toasty czerwonym winem, różne w zależności od regionu i rodziny; to przebłaganie za grzechy z całego roku, podziękowanie za Łaski Boże minionego roku, modlitwa za zmarłych przodków, wysławianie różnych świętych, na czele z Trójjedynym Bogiem; są to teksty ludowe, rymowane, przepełnione jednak prawdami wiary; są one w języku serbskim z wpływami cerkiewno-słowiańskimi; każdy toast kończy się wezwaniem Va slavu i čest („Na chwałę i cześć!”);
6. Modlitwy błogosławieństwa slavskiego kolača, žita i wina;
7. Śpiew „slawskich” troparionów – to te same, co na ślubie czy chirotonii, ale w innej kolejności: Swiatiij muczenici; Slawa Tebe, Hriste Boże; Isaije, likuj. Zgromadzeni w tym czasie obracają w rękach kolača;
8. Polanie spodu kolača winem na kształt krzyża, następnie przełamanie, ucałowanie i rozdzielnie go zgromadzonym, wymieniając się przy tym pozdrowieniem Hristos posredi nas („Chrystus pośród nas!”) z odpowiedzią I jest, i budet! („I jest, i będzie!”);
9. Śpiew Mnogaja ljeta.
Video z tego obrzędu na święto Zaśnięcia Bogurodzicy w cerkwi pw. Opieki Bogurodzicy w Kruševcu
Każdej rodzinie w Serbii przysługuje wolne na dzień swojej Slavy. Ze Slavą związanych jest wiele innych obyczajów, które zależą od rodzaju Slavy (np. tegom czy jest postna czy nie-postna) i regionu.
