Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Sztuka w Cerkwi - język nabożeństw
Magdalena Nazaruk, 05 września 2016
Często modląc się słowami psalmów lub hymnów nie zdajemy sobie sprawy z ich poetyckiego charakteru. Tymczasem poezja, jak i szerzej rozumiana sztuka są nieodłącznym elementem prawosławia. Gdzie możemy ją odnaleźć? Jak powinniśmy ją odczytywać i interpretować?
Język poetycki jako sztuka słowa, ma zwracać uwagę na tekst, jego treść; ma wzruszać i skłaniać do przemyśleń. Operuje obrazowością zbliżoną do tej przypowieściowej w Biblii, często pełni funkcje moralistyczne. Ukazuje to, co piękne i wzniosłe.
Podobnie jest z językiem liturgicznym i ze sztuką typowo religijną, która dąży do wywołania wrażeń duchowych, stara się nas oderwać od postrzegania świata materialnie, a zbliżyć do doświadczania metafizycznego. Ma przecież zainicjować naszą wewnętrzną przemianę, sprawić, że zatrzymamy się na chwilę i zadamy te pytania, których zazwyczaj unikamy, na które nie mamy czasu. Dlatego twórczość religijna może być wyrazem zarówno bliskiej relacji z Bogiem jak i wątpliwości oraz kryzysu wiary.
Cała mistyka słowa używana w nabożeństwie prawosławnym budzi natchnienie do uzewnętrzniania religijnych doświadczeń przez sztukę. Toteż przyglądając się prawosławiu kulturowo, nieodłącznym staje się temat obcowania z twórczością artystyczną. Stykamy się z nią w liturgice, uczestniczymy w nabożeństwach, czytamy ikony, recytujemy modlitwy czy śpiewamy psalmy, jest to więc pewien rodzaj przeżycia kulturalnego. Sztuka wiąże się tutaj z pobudzaniem uczuć oraz służeniu życiu duchowemu i religijnemu. Wzmacnia je i buduje postawy moralne. Choć można spotkać się z twierdzeniem, że wszelkie wytwory kultury stanowią przeciwieństwo natury, a więc tego, co stworzył Bóg, to kulturę należy jednak postrzegać jako rozwinięcie natury, jeden z atrybutów istoty ludzkiej odróżniającym ją od zwierząt.
Język liturgiczny służy ceremoniom religijnym, zmierza do odizolowania nas od codziennego, potocznego języka i podniesienia na moment duszy ludzkiej do nieba. Głęboki sens liturgii uświęca wypowiadane i wyśpiewywane słowa, kieruje Słowo do ludzkich serc. Owo słowo ma wyrażać nasz głos - żywy i zawsze dostępny instrument. Tutaj dużą rolę odgrywa sposób ich prezentowania, zatem retoryka, intonacja, gesty, interpretacja, harmonia wielogłosu.
Tak więc na zaangażowanie w odbiór przekazywanej treści wpływa wiele czynników, w tym nastrój kreowany przez bodźce zmysłowe niewerbalne, a więc zapach kadzidła, świec, natężenie światła, otoczenie wizualne fresków, ikon, kolory, zdobienia szat i przedmioty liturgiczne, motoryka pokłonów, czynienia znaku krzyża, klęczenia, pochodu w procesji, zapalania świec, dotyk podczas przykładania się do ikony, krzyża, namaszczania olejem, smak prosfory i wina, kontakt z duchownym przez błogosławieństwa, zwroty do wiernych w modlitwach, pouczenie kaznodziejskie, a oprócz śpiewu i deklamacji oddziałujących na słuch - milczenie. Te elementy tworzą unikatowy sposób komunikacji, a odpowiednia komunikacja buduje wspólnotę, którą jest Cerkiew.
Jeśli chodzi o język werbalny, to w tym przypadku charakterystyczne jest używanie zaimka "my", który wskazuje na wspólnotę wiernych, a zaimka "Ty", gdy przywołujemy Boga. Liturgia posługuje się również środkami poetyckimi takimi jak symbol, metafora, powtórzenie, porównanie, zawiła konstrukcja zdań, wykorzystuje nawiązania biblijne i skomplikowane słownictwo. Jedną z form poezji religijnej bliskiej każdemu jest modlitwa, to jest skierowanie myśli do Boga, rodzaj osobistej rozmowy duchowej. Ten sposób ekspresji wiary koresponduje z ekspresją przemyśleń w wierszu. Język liturgiczny również nie jest pozbawiony elementów poetyckich. Do lirycznych form w liturgii należy m.in. kondakion, czyli hymn, który w pierwszej strofie zawiera napisaną prozą poetycką pochwałę dokonań jego adresata. Kolejnym przykładem może być troparion, przybliżający historię i znaczenie danego święta, wydarzenia czy świętego oraz psalmy - utwory poetyckie o charakterze modlitewno-hymnicznym, z podniosłym zwrotem skierowanym do Boga. Ponadto elementy poetyckie można znaleźć w stichirach (rozbudowane formy troparionów) , antyfonach (wersety rozpoczynające i kończące modlitwę ), prokimienach (nauczanie przewidziane na dany dzień).
Teksty liturgiczne są w większości tekstami biblijnymi. Pismo Święte stanowi jeden z pierwszych pomników literatury, z którego wyrasta wiele gatunków literackich. Mimo upływu lat jego słowo się nie starzeje, jego nauka jest uniwersalna. Biblia wywarła i wywiera wpływ na pisarzy, poetów, malarzy i muzyków, a więc poprzez sztukę kształtuje kulturę zarówno materialną jak i duchową. A nie sposób utrwalić kultury czy wiary i wartości, nie zapoznając z nimi kolejnych pokoleń. Kontakt z doświadczeniami przodków, wiedzy pierwszych chrześcijan bliskich postaciom przedstawianym w Biblii, wzbogaca nasze wnętrze i pozwala wyznaczać nowe, czerpiąc ze starego.
Tym materiałem rozpoczynamy cykl artykułów o wierszach naszych prawosławnych poetów, o poezji i o miejscu sztuki w Cerkwi. Zapraszamy czytelników do nadsyłania redakcji swojej twórczości poetyckiej na adres news@cerkiew.pl. Zastrzegamy sobie wybór tekstów do publikacji.
fot. Tomasz Poskrobko, za: orthphoto.net
Język poetycki jako sztuka słowa, ma zwracać uwagę na tekst, jego treść; ma wzruszać i skłaniać do przemyśleń. Operuje obrazowością zbliżoną do tej przypowieściowej w Biblii, często pełni funkcje moralistyczne. Ukazuje to, co piękne i wzniosłe.
Podobnie jest z językiem liturgicznym i ze sztuką typowo religijną, która dąży do wywołania wrażeń duchowych, stara się nas oderwać od postrzegania świata materialnie, a zbliżyć do doświadczania metafizycznego. Ma przecież zainicjować naszą wewnętrzną przemianę, sprawić, że zatrzymamy się na chwilę i zadamy te pytania, których zazwyczaj unikamy, na które nie mamy czasu. Dlatego twórczość religijna może być wyrazem zarówno bliskiej relacji z Bogiem jak i wątpliwości oraz kryzysu wiary.
Cała mistyka słowa używana w nabożeństwie prawosławnym budzi natchnienie do uzewnętrzniania religijnych doświadczeń przez sztukę. Toteż przyglądając się prawosławiu kulturowo, nieodłącznym staje się temat obcowania z twórczością artystyczną. Stykamy się z nią w liturgice, uczestniczymy w nabożeństwach, czytamy ikony, recytujemy modlitwy czy śpiewamy psalmy, jest to więc pewien rodzaj przeżycia kulturalnego. Sztuka wiąże się tutaj z pobudzaniem uczuć oraz służeniu życiu duchowemu i religijnemu. Wzmacnia je i buduje postawy moralne. Choć można spotkać się z twierdzeniem, że wszelkie wytwory kultury stanowią przeciwieństwo natury, a więc tego, co stworzył Bóg, to kulturę należy jednak postrzegać jako rozwinięcie natury, jeden z atrybutów istoty ludzkiej odróżniającym ją od zwierząt.
Język liturgiczny służy ceremoniom religijnym, zmierza do odizolowania nas od codziennego, potocznego języka i podniesienia na moment duszy ludzkiej do nieba. Głęboki sens liturgii uświęca wypowiadane i wyśpiewywane słowa, kieruje Słowo do ludzkich serc. Owo słowo ma wyrażać nasz głos - żywy i zawsze dostępny instrument. Tutaj dużą rolę odgrywa sposób ich prezentowania, zatem retoryka, intonacja, gesty, interpretacja, harmonia wielogłosu.
Tak więc na zaangażowanie w odbiór przekazywanej treści wpływa wiele czynników, w tym nastrój kreowany przez bodźce zmysłowe niewerbalne, a więc zapach kadzidła, świec, natężenie światła, otoczenie wizualne fresków, ikon, kolory, zdobienia szat i przedmioty liturgiczne, motoryka pokłonów, czynienia znaku krzyża, klęczenia, pochodu w procesji, zapalania świec, dotyk podczas przykładania się do ikony, krzyża, namaszczania olejem, smak prosfory i wina, kontakt z duchownym przez błogosławieństwa, zwroty do wiernych w modlitwach, pouczenie kaznodziejskie, a oprócz śpiewu i deklamacji oddziałujących na słuch - milczenie. Te elementy tworzą unikatowy sposób komunikacji, a odpowiednia komunikacja buduje wspólnotę, którą jest Cerkiew.
Jeśli chodzi o język werbalny, to w tym przypadku charakterystyczne jest używanie zaimka "my", który wskazuje na wspólnotę wiernych, a zaimka "Ty", gdy przywołujemy Boga. Liturgia posługuje się również środkami poetyckimi takimi jak symbol, metafora, powtórzenie, porównanie, zawiła konstrukcja zdań, wykorzystuje nawiązania biblijne i skomplikowane słownictwo. Jedną z form poezji religijnej bliskiej każdemu jest modlitwa, to jest skierowanie myśli do Boga, rodzaj osobistej rozmowy duchowej. Ten sposób ekspresji wiary koresponduje z ekspresją przemyśleń w wierszu. Język liturgiczny również nie jest pozbawiony elementów poetyckich. Do lirycznych form w liturgii należy m.in. kondakion, czyli hymn, który w pierwszej strofie zawiera napisaną prozą poetycką pochwałę dokonań jego adresata. Kolejnym przykładem może być troparion, przybliżający historię i znaczenie danego święta, wydarzenia czy świętego oraz psalmy - utwory poetyckie o charakterze modlitewno-hymnicznym, z podniosłym zwrotem skierowanym do Boga. Ponadto elementy poetyckie można znaleźć w stichirach (rozbudowane formy troparionów) , antyfonach (wersety rozpoczynające i kończące modlitwę ), prokimienach (nauczanie przewidziane na dany dzień).
Teksty liturgiczne są w większości tekstami biblijnymi. Pismo Święte stanowi jeden z pierwszych pomników literatury, z którego wyrasta wiele gatunków literackich. Mimo upływu lat jego słowo się nie starzeje, jego nauka jest uniwersalna. Biblia wywarła i wywiera wpływ na pisarzy, poetów, malarzy i muzyków, a więc poprzez sztukę kształtuje kulturę zarówno materialną jak i duchową. A nie sposób utrwalić kultury czy wiary i wartości, nie zapoznając z nimi kolejnych pokoleń. Kontakt z doświadczeniami przodków, wiedzy pierwszych chrześcijan bliskich postaciom przedstawianym w Biblii, wzbogaca nasze wnętrze i pozwala wyznaczać nowe, czerpiąc ze starego.
Tym materiałem rozpoczynamy cykl artykułów o wierszach naszych prawosławnych poetów, o poezji i o miejscu sztuki w Cerkwi. Zapraszamy czytelników do nadsyłania redakcji swojej twórczości poetyckiej na adres news@cerkiew.pl. Zastrzegamy sobie wybór tekstów do publikacji.
fot. Tomasz Poskrobko, za: orthphoto.net