Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Pascha (Fiṣḥ) i przebaczenie (ṣafḥ)
Dominika Kovačević, 19 kwietnia 2020
Doksastikon – tj. hymn po „Chwała Ojcu…” – święta Paschy po arabsku brzmi tak:
Al-yawma yawm ăl-qiyāma
fa-sabīlunā
an natal’al’a bi-ăl-mawsim
wa-nuṣāfiḥ baʿḍunā baʿḍan;
wa-l-naqul yā iẖwa!
wa-l-naṣfaḥ li-mubḡiḍinā
ʿan kull šay’in fī-ăl-qiyāma
wa-li-nahtaf hakaḏā qā’ilīna:
Al-Masīḥ qām min bayn al-amwāt
wa-waṭi’ al-mawt bi-ăl-mawt
wa-wahaba al-ḥayā li-l-laḏīna fī-ăl-qubūr.
Dzisiaj dzień zmartwychwstania,
przeto ścieżką naszą jest to,
byśmy się rozpromienili uroczystością
i pozdrowili otwarcie jeden drugiego;
i powiedzmy: o bracia!
i przebaczmy nienawidzącym nas
wszelką rzecz w zmartwychwstaniu
i zakrzyczmy tak oto mówiąc:
Chrystus powstał spośród umarłych
i podeptał śmierć śmiercią,
i darował życie tym, co są w grobach.
Przyznaję, że dopiero gdy usłyszałam ten hymn na żywo w języku arabskim w cerkwi, dotarła do mnie moc i głębia tych słów. Należy zaznaczyć, iż w języku arabskim, tak jak każdym semickim – także hebrajskim czy aramejskim – istnieją rdzenie składające się przeważnie z trzech spółgłosek (w niektórych rdzeniach występują też długie samogłoski), ułożonych w odpowiedniej kolejności. Rdzenie dają pole semantyczne, czyli znaczeniowe, skojarzeniowe. Z rdzeni pochodzą tematy – jest ich kilkanaście, każdy temat ma określoną funkcję, np. wzajemności, intensywności czy zwrotności (co po polsku odpowiada zaimkowi „się") itd.
Przytoczony hymn prowadzi nas do treści Święta Świąt, jakim jest Pascha. Pascha po arabsku to Fiṣḥ. I choć istnieje w języku arabskim rdzeń f-ṣ-ḥ związany z czystością wymowy, oddzielaniem, oczyszczaniem, to jest to oczywiście zapożyczenie z siostrzanego hebrajskiego Pesah. Tu należy wyjaśnić, że w arabskim spółgłoska „p” przeszła w „f”. Zatem, f-ṣ-ḥ i p-s-h to tak naprawdę ten sam rdzeń. W języku hebrajskim ten rdzeń również wiąże się z oddzielaniem, ale także przechodzeniem i omijaniem, jak i opieką; zresztą, na temat pól znaczeniowych tego rdzenia w językach semickich powstało wiele tekstów naukowych.
Z kolei w przytoczonym tu właśnie hymnie paschalnym występują dwa razy czasowniki z rdzenia o przestawionych literach, a mianowicie ṣ-f-ḥ. Ten ma ciekawe pole semantyczne: poszerzyć, spłaszczyć, owinąć, podawać sobie ręce, przebaczyć itd. Ktoś mógłby zapytać, co te słowa mają ze sobą wspólnego? Ale gdy pomyślimy o tym, jakie procesy i gesty towarzyszą przebaczeniu, to zrozumiemy.
Pierwszy czasownik z rdzenia ṣ-f-ḥ w tym hymnie to nuṣāfiḥ, czyli III temat rdzenia, oznaczający m.in. wykonywanie czynności z I tematu z kimś, z wzajemnością. Czasownik ten oznacza pozdrowić kogoś, uścisnąć ręce, czekać z otwartymi rękoma, by je sobie uścisnąć na znak powitania czy pozdrowienia. Nie jest to zatem zwykłe „obejmijmy jeden drugiego”, jak to ma miejsce w cerkiewnosłowiańskim czy polskim tekście tego hymnu. Jest tu postawa człowieka: pewna życzliwość, otwartość na drugiego. Jest tu też gest: przyjazne uściśnięcie sobie dłoni, pokrycie dłoni jednego człowieka przez dłoń drugiego człowieka, niezaciskanie dłoni, lecz ich otwarcie i „spłaszczenie”, by móc je sobie uścisnąć.
Drugi czasownik w rzeczonym hymnie to naṣfaḥ, czyli I temat rdzenia: poszerzać, spłaszczać, przebaczać, pomijać. Nie występuje tutaj czasownik „przebaczać” z rdzenia ḡ-f-r, który jest stosowany odnośnie Przebaczenia Win czy zwrotu „przebacz mi, grzesznemu” albo „przebacz mi, Boże” – znowu, w przypadku cerkiewnosłowiańskiej i polskiej wersji tego hymnu, nie ma rozróżnienia słownego na przebaczenie w tym hymnie i w innych wypadkach. Owo naṣfaḥ wiąże się gdzieś z pominięciem złych rzeczy, które ktoś uczynił względem nas, „puszczeniem tego płazem”, a jednocześnie otwarciem się na drugiego człowieka i „spłaszczeniem” nieporozumień, które powodują nierówności w relacji i budują przeszkody.
Nie bez przyczyny naszą drogę do Paschy rozpoczynamy obrzędem przebaczenia win w wieczór poprzedzający Wielki Post. Obrzęd przebaczenia win powinien też być w Wielką Środę, czyli tuż przed wejściem w najważniejsze Misteria, wydarzenia Historii Zbawienia: Mistyczną Wieczerzę z ustanowieniem Eucharystii, arcykapłańską modlitwą oraz pojmaniem Chrystusa (Wielki Czwartek), sąd, mękę, ukrzyżowanie i śmierć Chrystusa (Wielki Piątek), pogrzeb i zstąpienie do Otchłani Chrystusa (Wielka Sobota), aż wreszcie wyjście z Otchłani, przejście ze śmierci do Życia przez Chrystusa (Paschalna Noc). Trzeci swoisty obrzęd przebaczenia win to właśnie pocałunek paschalny przy śpiewie zacytowanego tu hymnu w Paschalną Noc, kiedy mówimy jeden do drugiego „Chrystus zmartwychwstał! Prawdziwie zmartwychwstał!”. Niestety, nie we wszystkich parafiach każdy podchodzi do każdego, choć właśnie tak powinno to przebiegać.
Jak można było zdążyć zauważyć czytając ten tekst, rdzenie f-ṣ-ḥ i ṣ-f-ḥ gdzieś wiążą się ze sobą. Zatem, czym jest Pascha (Fiṣḥ) w ujęciu arabskim, ale i ogólnosemickim? Przede wszystkim - przebaczeniem (ṣafḥ). Przebaczeniem Boga wobec człowieka, bo w Passze Krzyżowej Syna Bożego zostają naprawione relacje Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem. Przebaczeniem człowiekowi przez człowieka. W otwartości jeden na drugiego w myśli i uczynku; w otoczeniu opieką i osłonięciu jeden drugiego, co wyraża też gest; przechodzeniu nad słabościami i grzechami bliźniego oraz omijaniu takich przeszkód w relacjach, czyniąc je gładszymi – na wzór samego Boga Ojca, który nie patrząc na zło wyrządzane przez ludzi od upadku Prarodziców, tak umiłował świat, że Swego Jednorodzonego Syna dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne (J 3, 16).
Dominika Kovačević
Nagranie doksastikonu Paschy w języku arabskim, chór metropolii Trypolisu (Liban):
www.youtube.com/watch
fotografia: mmilenovakovic /orthphoto.net/
Al-yawma yawm ăl-qiyāma
fa-sabīlunā
an natal’al’a bi-ăl-mawsim
wa-nuṣāfiḥ baʿḍunā baʿḍan;
wa-l-naqul yā iẖwa!
wa-l-naṣfaḥ li-mubḡiḍinā
ʿan kull šay’in fī-ăl-qiyāma
wa-li-nahtaf hakaḏā qā’ilīna:
Al-Masīḥ qām min bayn al-amwāt
wa-waṭi’ al-mawt bi-ăl-mawt
wa-wahaba al-ḥayā li-l-laḏīna fī-ăl-qubūr.
Dzisiaj dzień zmartwychwstania,
przeto ścieżką naszą jest to,
byśmy się rozpromienili uroczystością
i pozdrowili otwarcie jeden drugiego;
i powiedzmy: o bracia!
i przebaczmy nienawidzącym nas
wszelką rzecz w zmartwychwstaniu
i zakrzyczmy tak oto mówiąc:
Chrystus powstał spośród umarłych
i podeptał śmierć śmiercią,
i darował życie tym, co są w grobach.
Przyznaję, że dopiero gdy usłyszałam ten hymn na żywo w języku arabskim w cerkwi, dotarła do mnie moc i głębia tych słów. Należy zaznaczyć, iż w języku arabskim, tak jak każdym semickim – także hebrajskim czy aramejskim – istnieją rdzenie składające się przeważnie z trzech spółgłosek (w niektórych rdzeniach występują też długie samogłoski), ułożonych w odpowiedniej kolejności. Rdzenie dają pole semantyczne, czyli znaczeniowe, skojarzeniowe. Z rdzeni pochodzą tematy – jest ich kilkanaście, każdy temat ma określoną funkcję, np. wzajemności, intensywności czy zwrotności (co po polsku odpowiada zaimkowi „się") itd.
Przytoczony hymn prowadzi nas do treści Święta Świąt, jakim jest Pascha. Pascha po arabsku to Fiṣḥ. I choć istnieje w języku arabskim rdzeń f-ṣ-ḥ związany z czystością wymowy, oddzielaniem, oczyszczaniem, to jest to oczywiście zapożyczenie z siostrzanego hebrajskiego Pesah. Tu należy wyjaśnić, że w arabskim spółgłoska „p” przeszła w „f”. Zatem, f-ṣ-ḥ i p-s-h to tak naprawdę ten sam rdzeń. W języku hebrajskim ten rdzeń również wiąże się z oddzielaniem, ale także przechodzeniem i omijaniem, jak i opieką; zresztą, na temat pól znaczeniowych tego rdzenia w językach semickich powstało wiele tekstów naukowych.
Z kolei w przytoczonym tu właśnie hymnie paschalnym występują dwa razy czasowniki z rdzenia o przestawionych literach, a mianowicie ṣ-f-ḥ. Ten ma ciekawe pole semantyczne: poszerzyć, spłaszczyć, owinąć, podawać sobie ręce, przebaczyć itd. Ktoś mógłby zapytać, co te słowa mają ze sobą wspólnego? Ale gdy pomyślimy o tym, jakie procesy i gesty towarzyszą przebaczeniu, to zrozumiemy.
Pierwszy czasownik z rdzenia ṣ-f-ḥ w tym hymnie to nuṣāfiḥ, czyli III temat rdzenia, oznaczający m.in. wykonywanie czynności z I tematu z kimś, z wzajemnością. Czasownik ten oznacza pozdrowić kogoś, uścisnąć ręce, czekać z otwartymi rękoma, by je sobie uścisnąć na znak powitania czy pozdrowienia. Nie jest to zatem zwykłe „obejmijmy jeden drugiego”, jak to ma miejsce w cerkiewnosłowiańskim czy polskim tekście tego hymnu. Jest tu postawa człowieka: pewna życzliwość, otwartość na drugiego. Jest tu też gest: przyjazne uściśnięcie sobie dłoni, pokrycie dłoni jednego człowieka przez dłoń drugiego człowieka, niezaciskanie dłoni, lecz ich otwarcie i „spłaszczenie”, by móc je sobie uścisnąć.
Drugi czasownik w rzeczonym hymnie to naṣfaḥ, czyli I temat rdzenia: poszerzać, spłaszczać, przebaczać, pomijać. Nie występuje tutaj czasownik „przebaczać” z rdzenia ḡ-f-r, który jest stosowany odnośnie Przebaczenia Win czy zwrotu „przebacz mi, grzesznemu” albo „przebacz mi, Boże” – znowu, w przypadku cerkiewnosłowiańskiej i polskiej wersji tego hymnu, nie ma rozróżnienia słownego na przebaczenie w tym hymnie i w innych wypadkach. Owo naṣfaḥ wiąże się gdzieś z pominięciem złych rzeczy, które ktoś uczynił względem nas, „puszczeniem tego płazem”, a jednocześnie otwarciem się na drugiego człowieka i „spłaszczeniem” nieporozumień, które powodują nierówności w relacji i budują przeszkody.
Nie bez przyczyny naszą drogę do Paschy rozpoczynamy obrzędem przebaczenia win w wieczór poprzedzający Wielki Post. Obrzęd przebaczenia win powinien też być w Wielką Środę, czyli tuż przed wejściem w najważniejsze Misteria, wydarzenia Historii Zbawienia: Mistyczną Wieczerzę z ustanowieniem Eucharystii, arcykapłańską modlitwą oraz pojmaniem Chrystusa (Wielki Czwartek), sąd, mękę, ukrzyżowanie i śmierć Chrystusa (Wielki Piątek), pogrzeb i zstąpienie do Otchłani Chrystusa (Wielka Sobota), aż wreszcie wyjście z Otchłani, przejście ze śmierci do Życia przez Chrystusa (Paschalna Noc). Trzeci swoisty obrzęd przebaczenia win to właśnie pocałunek paschalny przy śpiewie zacytowanego tu hymnu w Paschalną Noc, kiedy mówimy jeden do drugiego „Chrystus zmartwychwstał! Prawdziwie zmartwychwstał!”. Niestety, nie we wszystkich parafiach każdy podchodzi do każdego, choć właśnie tak powinno to przebiegać.
Jak można było zdążyć zauważyć czytając ten tekst, rdzenie f-ṣ-ḥ i ṣ-f-ḥ gdzieś wiążą się ze sobą. Zatem, czym jest Pascha (Fiṣḥ) w ujęciu arabskim, ale i ogólnosemickim? Przede wszystkim - przebaczeniem (ṣafḥ). Przebaczeniem Boga wobec człowieka, bo w Passze Krzyżowej Syna Bożego zostają naprawione relacje Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem. Przebaczeniem człowiekowi przez człowieka. W otwartości jeden na drugiego w myśli i uczynku; w otoczeniu opieką i osłonięciu jeden drugiego, co wyraża też gest; przechodzeniu nad słabościami i grzechami bliźniego oraz omijaniu takich przeszkód w relacjach, czyniąc je gładszymi – na wzór samego Boga Ojca, który nie patrząc na zło wyrządzane przez ludzi od upadku Prarodziców, tak umiłował świat, że Swego Jednorodzonego Syna dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne (J 3, 16).
Dominika Kovačević
Nagranie doksastikonu Paschy w języku arabskim, chór metropolii Trypolisu (Liban):
www.youtube.com/watch
fotografia: mmilenovakovic /orthphoto.net/