Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Jurowlany: zarys historii parafii pw. św. Jerzego Zwycięzcy
dr Stefan Dmitruk, 20 sierpnia 2019
Parafia pw. św. Jerzego Zwycięzcy w Jurowlanach jest jedną z najstarszych jednostek Cerkwi Prawosławnej na terenie Białostocczyzny. Prawosławna świątynia w Jurowlanach powstała przed 1578 r.
Okoliczności przyjęcia postanowień unii brzeskiej i moment przejścia parafii do Cerkwi grecko-katolickiej nie są znane. Parafia funkcjonowała w dekanacie grodzieńskim metropolii kijowskiej. Początkowo składała się z kilku wsi: Jurowlan, Pierożek, Sukowicz, Harkawicz oraz Odły. Na terenie parafii od 1522 r. funkcjonowała parafia rzymsko-katolicka w Krynkach.
W 1680 r. Jurowlany znajdowały się w dobrach królewskich w ekonomii grodzieńskiej klucza kryńskiego. Wieś liczyła wówczas 30 gospodarzy. Oprócz Jurowlan, do klucza kryńskiego należały Harkawicze i Pierożki. Te ostatnie początkowo były wsią – przedmieściem miasta Krynki (własność królewska). Z kolei Sukowicze (początkowa nazwa Sakowicze) i Odła weszły do klucza kwasowskiego, a następnie słójkowskiego ekonomii grodzieńskiej.
W okresie unickim parochami (proboszczami) jurowlańskimi byli: ks. Konstanty Nieżchyłowicz (lata 1738 – 1762), ks. Józef Cwikłycz (1762 – 1763), ks. Grzegorz Miśkiewicz (1763 – 1783), ks. Józef Borowski (1783 – 1800), ks. Mikołaj Dawidowicz (1800 – 1807), ks. Teodor Kaczanowski (1807 – 1818) i ks. Antoni Kaczanowski (1818 – 1856).
Na początku XIX wieku drewniana cerkiew w Jurowlanach była wzniesiona na planie sześciokąta. W tym czasie remontu wymagał dach świątyni. Zgodnie z wizytacją cerkwi, w 1804 r. 706 parafian zamieszkiwało Jurowlany, Sukowicze, Harkawicze i Pierożki. Wyposażenie świątyni składało się m. in. z ikon: Chrystusa Ukrzyżowanego, św. Paraskiewy i św. Jana Chrzciciela oraz chorągwi procesyjnych z wizerunkiem św. wielkiej męczennicy Katarzyny i św. ap. Piotra i Pawła. Proboszczem był ks. Mikołaj Dawidowicz (ur.1753 r.).
Między 1797 a 1807 r. parochia jurowlańska należała do dekanatu nowodworskiego unickiej diecezji supraskiej, między 1807 a 1809 r. do dekanatu białostockiego eparchii brzeskiej, po 1809 r. do diecezji litewskiej.
Po kasacie unii brzeskiej w 1839 r. parafia weszła do dekanatu białostockiego diecezji litewskiej Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, a następnie do dekanatu sokólskiego diecezji litewskiej. Między 1900 – 1915 r. dekanat sokólski był w eparchii grodzieńskiej RCP. Po 1918 r. dekanat sokólski należał do diecezji grodzieńskiej Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej, w latach 1945 – 1948 do diecezji białostocko-bielskiej, a od 1948 r. do eparchii białostocko-gdańskiej.
Zgodnie z księgą chrztów z 1809 r., proboszczem jurowlańskim był ks. Teodor Kaczanowski (ur. 1760 r.). W obrębie parafii - oprócz wymienionych wyżej miejscowości – znalazł się również Usnarz. Tuż przed kasatą unii brzeskiej parafię zamieszkiwało 1340 osób.
Między 1856 a 1903 r. posługę proboszcza niósł ks. Aleksander Taranowicz, którego grób znajduje się przy kaplicy cmentarnej. Największym wyzwaniem parafii w tym okresie było wybudowanie nowej, murowanej świątyni. Ostatecznie oddano ją do użytku w 1870 r.
Uporządkowano również kwestię pochówków. Do połowy XIX wieku zmarłych chowano wokół cerkwi. W 1848 r. cmentarz ulokowano w nowym, obecnym miejscu. Wzniesiono na nim kaplicę pw. św. św. książąt Borysa i Gleba (1865). Podczas budowy nowej świątyni kaplica pełniła funkcję cerkwi parafialnej.
W 1876 r. do parafii należały wsie: Jurowlany, Pierożki, Sukowicze, Harkawicze, Odła, Rusaki, Usnarz, Poczobuty, Makarowce, Kurczowce i Łapieniowce.
Według parafialnej księgi spowiedzi z 1912 r. w rejonie Jurowlan mieszkało 1508 osób wyznania prawosławnego - z czego 745 mężczyzn i 773 kobiet. Parafia obejmowała wówczas wsie: Jurowlany, Harkawicze, Pierożki i Odłę, a proboszczem w latach 1903 1915 był ks. Jakub Bałabuszewicz.
Podczas I wojny światowej parafianie udali się w głąb Imperium Rosyjskiego (ros. bieżeństwo) m. in. do guberni smoleńskiej (Jelnia) i guberni tomskiej - w tym do Barnaułu, Tałmieńska, Ozierskoje, Bijska, Mariinska, Gródka, Gonczar. Latem 1915 r., przed migracją ludności cywilnej, jednostki armii rosyjskiej podpaliły zabudowania wsi położonych obok Jurowlan (m. in. Pierożek). Bieżeństwo stało się dekonstrukcją demograficzną parafii.
W 1919 r. pierwsze osoby powracające z Rosji upomniały się o mienie cerkiewne, zrewindykowane przez władze polskie na terenie dekanatu sokólskiego. Reewakuacja ludności cywilnej do Polski trwała kilka lat. U progu lat 20. XX w. istotnym problemem wiernych była odbudowa materialna i demograficzna parafii.
25 lutego 1920 r. parafia otrzymała status jednostki etatowej. W skład parafii jurowlańskiej w okresie międzywojennym weszli wierni ze skasowanych przez administrację państwową jednostek w Szudziałowie, Samogródzie i Ostrowiu Północnym. Między 1920 a 1948 r. parafią kierowali księża: Joel Sosnowski (1920 - 1925), Wiktor Sawicz (1925 – 1941) oraz Aleksy Kozakiewicz (1941 – 1948). Ks. Sosnowski w 1920 r. próbował uruchomić, bezskutecznie, punkty katechetyczne w kilku wsiach.
II wojna światowa ostatecznie zachwiała struktury demograficzne i administracyjne parafii. Główne zmiany nastąpiły po 1945 r. Późną jesienią 1946 r. władze komunistyczne planowały masowe przesiedlenia do radzieckiej Białorusi osób wyznania prawosławnego ze wsi Harkawicze, Jurowlany i Usnarz Górny, określanych jako ludność białoruska. Cześć ludności wyjechała w głąb Związku Radzieckiego, a na omawiany teren napłynęła ludność polska przesiedlona z ZSRR. Dwa lata później przeprowadzono korektę granicy między Polską Rzeczpospolitą Ludową a ZSRR. Ostateczny kształt granicy państwowej z ZSRR ustalono w 1951 r. Skutkiem decyzji politycznych i korekty granic był podział parafii jurowlańskiej. Większy obszar pozostał po wschodniej stronie granicy państwa polskiego. Delimitacja granicy i kolejna migracja ludności destrukcyjnie wpłynęły na parafię prawosławną w Jurowlanach. Skutki decyzji politycznych są odczuwalne do dzisiaj.
Po 1945 r. proboszczami jurowlańskimi byli księża: Paweł Biełoboki (1948 – 1955), Józef Wojciuk (1955 – 1959), Stefan Jakimiuk (1959 – 1961), Anatol Konach (1961 – 1969), Grzegorz Ostaszewski (1969 – 1970), Eugeniusz Konachowicz (1970 – 1971), Jan Jaroszuk (1971 – 1976), Aleksy Szewiel (1976 – 1978), Sławomir Tofiluk (1978 – 1983), Mikołaj Kulik (1983 – 1986), Władysław Masajło (1986 – 1988), Eugeniusz Suszcz (1988 – 1993), Piotr Charytoniuk (1993 – 1995) i Paweł Łapiński (1995 – 1998).
Od 1998 r. proboszczem parafii pw. św. Jerzego w Jurowlanach jest ks. Mirosław Łuciuk. Obecnie parafia jurowlańska liczy ok. 70 osób.
Tekst powstał na podstawie litewskich i polskich archiwaliów przechowywanych w Wilnie, Wrocławiu i Białymstoku, uzupełnionych o źródła drukowane. Wykorzystano wybraną rosyjską i polską prasę oraz literaturę przedmiotu.
Opracowanie poświęcam pamięci dziadków: Stefana (1908 – 1960) i Marii (1923 – 2013) Naumowicz – mieszkańców wsi Pierożki i parafian jurowlańskich oraz przodków M. Naumowicz - rodzinie Filipowiczów i Oleksza - ze wsi Pierożki.
Autor:
dr Stefan Dmitruk – historyk; niezależny badacz. Absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku (2004 r.), doktoryzował się w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2012 r.). Autor 55 tekstów naukowych opublikowanych w periodykach (m. in. „Przeszłości Demograficznej Polski”, „Res Historice”, „Tekach Komisji Historycznej Oddziału Lubelskiego Polskiej Akademii Nauk”, „Studiach z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, „Białoruskich Zeszytach Historycznych”), zbiorach naukowych wydanych w Polsce, Ukrainie i Rosji. Bada kwestie wyznaniowe, narodowościowe, społeczność rosyjską Królestwa Polskiego i zachodnich guberni Rosji na przełomie XIX i XX w. oraz problem uchodźstwa ludności cywilnej w głąb Rosji podczas I wojny światowej.
Okoliczności przyjęcia postanowień unii brzeskiej i moment przejścia parafii do Cerkwi grecko-katolickiej nie są znane. Parafia funkcjonowała w dekanacie grodzieńskim metropolii kijowskiej. Początkowo składała się z kilku wsi: Jurowlan, Pierożek, Sukowicz, Harkawicz oraz Odły. Na terenie parafii od 1522 r. funkcjonowała parafia rzymsko-katolicka w Krynkach.
W 1680 r. Jurowlany znajdowały się w dobrach królewskich w ekonomii grodzieńskiej klucza kryńskiego. Wieś liczyła wówczas 30 gospodarzy. Oprócz Jurowlan, do klucza kryńskiego należały Harkawicze i Pierożki. Te ostatnie początkowo były wsią – przedmieściem miasta Krynki (własność królewska). Z kolei Sukowicze (początkowa nazwa Sakowicze) i Odła weszły do klucza kwasowskiego, a następnie słójkowskiego ekonomii grodzieńskiej.
W okresie unickim parochami (proboszczami) jurowlańskimi byli: ks. Konstanty Nieżchyłowicz (lata 1738 – 1762), ks. Józef Cwikłycz (1762 – 1763), ks. Grzegorz Miśkiewicz (1763 – 1783), ks. Józef Borowski (1783 – 1800), ks. Mikołaj Dawidowicz (1800 – 1807), ks. Teodor Kaczanowski (1807 – 1818) i ks. Antoni Kaczanowski (1818 – 1856).
Na początku XIX wieku drewniana cerkiew w Jurowlanach była wzniesiona na planie sześciokąta. W tym czasie remontu wymagał dach świątyni. Zgodnie z wizytacją cerkwi, w 1804 r. 706 parafian zamieszkiwało Jurowlany, Sukowicze, Harkawicze i Pierożki. Wyposażenie świątyni składało się m. in. z ikon: Chrystusa Ukrzyżowanego, św. Paraskiewy i św. Jana Chrzciciela oraz chorągwi procesyjnych z wizerunkiem św. wielkiej męczennicy Katarzyny i św. ap. Piotra i Pawła. Proboszczem był ks. Mikołaj Dawidowicz (ur.1753 r.).
Między 1797 a 1807 r. parochia jurowlańska należała do dekanatu nowodworskiego unickiej diecezji supraskiej, między 1807 a 1809 r. do dekanatu białostockiego eparchii brzeskiej, po 1809 r. do diecezji litewskiej.
Po kasacie unii brzeskiej w 1839 r. parafia weszła do dekanatu białostockiego diecezji litewskiej Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, a następnie do dekanatu sokólskiego diecezji litewskiej. Między 1900 – 1915 r. dekanat sokólski był w eparchii grodzieńskiej RCP. Po 1918 r. dekanat sokólski należał do diecezji grodzieńskiej Polskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej, w latach 1945 – 1948 do diecezji białostocko-bielskiej, a od 1948 r. do eparchii białostocko-gdańskiej.
Zgodnie z księgą chrztów z 1809 r., proboszczem jurowlańskim był ks. Teodor Kaczanowski (ur. 1760 r.). W obrębie parafii - oprócz wymienionych wyżej miejscowości – znalazł się również Usnarz. Tuż przed kasatą unii brzeskiej parafię zamieszkiwało 1340 osób.
Między 1856 a 1903 r. posługę proboszcza niósł ks. Aleksander Taranowicz, którego grób znajduje się przy kaplicy cmentarnej. Największym wyzwaniem parafii w tym okresie było wybudowanie nowej, murowanej świątyni. Ostatecznie oddano ją do użytku w 1870 r.
Uporządkowano również kwestię pochówków. Do połowy XIX wieku zmarłych chowano wokół cerkwi. W 1848 r. cmentarz ulokowano w nowym, obecnym miejscu. Wzniesiono na nim kaplicę pw. św. św. książąt Borysa i Gleba (1865). Podczas budowy nowej świątyni kaplica pełniła funkcję cerkwi parafialnej.
W 1876 r. do parafii należały wsie: Jurowlany, Pierożki, Sukowicze, Harkawicze, Odła, Rusaki, Usnarz, Poczobuty, Makarowce, Kurczowce i Łapieniowce.
Według parafialnej księgi spowiedzi z 1912 r. w rejonie Jurowlan mieszkało 1508 osób wyznania prawosławnego - z czego 745 mężczyzn i 773 kobiet. Parafia obejmowała wówczas wsie: Jurowlany, Harkawicze, Pierożki i Odłę, a proboszczem w latach 1903 1915 był ks. Jakub Bałabuszewicz.
Podczas I wojny światowej parafianie udali się w głąb Imperium Rosyjskiego (ros. bieżeństwo) m. in. do guberni smoleńskiej (Jelnia) i guberni tomskiej - w tym do Barnaułu, Tałmieńska, Ozierskoje, Bijska, Mariinska, Gródka, Gonczar. Latem 1915 r., przed migracją ludności cywilnej, jednostki armii rosyjskiej podpaliły zabudowania wsi położonych obok Jurowlan (m. in. Pierożek). Bieżeństwo stało się dekonstrukcją demograficzną parafii.
W 1919 r. pierwsze osoby powracające z Rosji upomniały się o mienie cerkiewne, zrewindykowane przez władze polskie na terenie dekanatu sokólskiego. Reewakuacja ludności cywilnej do Polski trwała kilka lat. U progu lat 20. XX w. istotnym problemem wiernych była odbudowa materialna i demograficzna parafii.
25 lutego 1920 r. parafia otrzymała status jednostki etatowej. W skład parafii jurowlańskiej w okresie międzywojennym weszli wierni ze skasowanych przez administrację państwową jednostek w Szudziałowie, Samogródzie i Ostrowiu Północnym. Między 1920 a 1948 r. parafią kierowali księża: Joel Sosnowski (1920 - 1925), Wiktor Sawicz (1925 – 1941) oraz Aleksy Kozakiewicz (1941 – 1948). Ks. Sosnowski w 1920 r. próbował uruchomić, bezskutecznie, punkty katechetyczne w kilku wsiach.
II wojna światowa ostatecznie zachwiała struktury demograficzne i administracyjne parafii. Główne zmiany nastąpiły po 1945 r. Późną jesienią 1946 r. władze komunistyczne planowały masowe przesiedlenia do radzieckiej Białorusi osób wyznania prawosławnego ze wsi Harkawicze, Jurowlany i Usnarz Górny, określanych jako ludność białoruska. Cześć ludności wyjechała w głąb Związku Radzieckiego, a na omawiany teren napłynęła ludność polska przesiedlona z ZSRR. Dwa lata później przeprowadzono korektę granicy między Polską Rzeczpospolitą Ludową a ZSRR. Ostateczny kształt granicy państwowej z ZSRR ustalono w 1951 r. Skutkiem decyzji politycznych i korekty granic był podział parafii jurowlańskiej. Większy obszar pozostał po wschodniej stronie granicy państwa polskiego. Delimitacja granicy i kolejna migracja ludności destrukcyjnie wpłynęły na parafię prawosławną w Jurowlanach. Skutki decyzji politycznych są odczuwalne do dzisiaj.
Po 1945 r. proboszczami jurowlańskimi byli księża: Paweł Biełoboki (1948 – 1955), Józef Wojciuk (1955 – 1959), Stefan Jakimiuk (1959 – 1961), Anatol Konach (1961 – 1969), Grzegorz Ostaszewski (1969 – 1970), Eugeniusz Konachowicz (1970 – 1971), Jan Jaroszuk (1971 – 1976), Aleksy Szewiel (1976 – 1978), Sławomir Tofiluk (1978 – 1983), Mikołaj Kulik (1983 – 1986), Władysław Masajło (1986 – 1988), Eugeniusz Suszcz (1988 – 1993), Piotr Charytoniuk (1993 – 1995) i Paweł Łapiński (1995 – 1998).
Od 1998 r. proboszczem parafii pw. św. Jerzego w Jurowlanach jest ks. Mirosław Łuciuk. Obecnie parafia jurowlańska liczy ok. 70 osób.
Tekst powstał na podstawie litewskich i polskich archiwaliów przechowywanych w Wilnie, Wrocławiu i Białymstoku, uzupełnionych o źródła drukowane. Wykorzystano wybraną rosyjską i polską prasę oraz literaturę przedmiotu.
Opracowanie poświęcam pamięci dziadków: Stefana (1908 – 1960) i Marii (1923 – 2013) Naumowicz – mieszkańców wsi Pierożki i parafian jurowlańskich oraz przodków M. Naumowicz - rodzinie Filipowiczów i Oleksza - ze wsi Pierożki.
Autor:
dr Stefan Dmitruk – historyk; niezależny badacz. Absolwent Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku (2004 r.), doktoryzował się w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2012 r.). Autor 55 tekstów naukowych opublikowanych w periodykach (m. in. „Przeszłości Demograficznej Polski”, „Res Historice”, „Tekach Komisji Historycznej Oddziału Lubelskiego Polskiej Akademii Nauk”, „Studiach z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, „Białoruskich Zeszytach Historycznych”), zbiorach naukowych wydanych w Polsce, Ukrainie i Rosji. Bada kwestie wyznaniowe, narodowościowe, społeczność rosyjską Królestwa Polskiego i zachodnich guberni Rosji na przełomie XIX i XX w. oraz problem uchodźstwa ludności cywilnej w głąb Rosji podczas I wojny światowej.
