Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Trzyletnia ciałem i wieloletnia duchem" - o hymnografii święta Wprowadzenia Bogurodzicy do świątyni
ks. Paweł Karczewski, 03 grudnia 2018
4 grudnia (według starego stylu) Cerkiew prawosławna obchodzi Święto Wprowadzenia Przenajświętszej Bogurodzicy do świątyni. To jedno z dwunastu najważniejszych świąt w kalendarzu liturgicznym. Prezentujemy Państwu artykuł z 2012 roku poświęcony tekstom liturgicznym, które zabrzmią w cerkwiach podczas świątecznych nabożeństw.
Historia święta nie jest opisywana w Biblii. Znamy ją z tzw. ewangelii apokryficznych – ksiąg, które z różnych względów nie znalazły się w ustalonym przez sobory kanonie Pisma Świętego. Chodzi tu głównie o Protoewangelię Jakuba. To do niej odwołuje się wiele tekstów liturgicznych święta. Apokryf opowiada o święcie Wprowadzenia Bogurodzicy w następujący sposób: „W końcu dziecię osiągnęło wiek trzech lat i rzekł Joachim: ‘Zawołajmy córki Hebrajczyków, które są bez zmazy, i niech każda z nich weźmie kaganek; niech kaganki będą zapalone, by nie zwróciła się wstecz i serce jej nie zostało uwięzione daleko od świątyni Pańskiej’. I uczyniły tak, aż doszły do świątyni Pańskiej. I przyjął ją kapłan, i ucałowawszy pobłogosławił ją, i rzekł: ‘Pan Bóg wywyższył twe imię pośród wszystkich narodów. Na tobie w dniach ostatecznych ukaże Pan zbawienie synom Izraela’. I posadził ją na trzecim stopniu ołtarza, i Pan Bóg zesłał na nią łaskę, i zatańczyła na swych nóżkach, i ukochał ją cały dom Izraela (...) A Maryja przebywała w świątyni Pańskiej i żyła jak gołąbka, i otrzymywała pokarm z rąk anioła” (ProtEwJk 7,2-8,1) [1].
Cytowany fragment ewangelii apokryficznej będzie niezwykle pomocny w zrozumieniu kontekstu wielu świątecznych tekstów.
W drugiej ze sticher wieczerni słyszymy – Czistaja priwoditsia w chram zakonnyj żyti wo Swiatych; i radujutsia s nieju Ioakim i Anna duchom, i diewstwiennii licy Hospodiewi pojut, psałomski wospiewajuszcze i cztuszcze Matier Jeho („Czysta zostaje przyprowadzona do świątyni zakonu, aby zamieszkać w Świętym Świętych, a z Nią radują się w duchu Joachim i Anna, i chóry dziewic śpiewają Panu w psalmach, opiewając i czcząc Jego Matkę” [2]). Niewinna trzyletnia dziewczynka zostaje przyprowadzona do świątyni. Joachim i Anna cieszą się, że wypełnili daną Bogu obietnicę ofiarowania dziecka. Pozostałe dziewczynki odprowadzające Marię śpiewają psalmy i, jak głosi stichera, antycypują narodzenie Chrystusa – to, że Maria będzie Matką Pana.
Inna ze sticher jeszcze bardziej rozwija temat dziewczynek asystujących Marii. Otrokowicy radujuszczesia i swieszczy imuszcze, swieszczy dnies’ predchodiat razumniej; i wwodiat siju wo Swiataja Swiatych swiaszczenno. („Młode dziewice ze świecami radośnie poprzedzają dzisiaj duchową Świecę i uroczyście wprowadzają Ją do Świętego Świętych”). Warto zwrócić uwagę na przysłówek „uroczyście” (swiaszczenno). W oryginale greckim zostaje użyte słowo ieros – przysłówek związany ze świętością i kapłaństwem. Bogurodzica zostaje więc wprowadzona do świętego przybytku w sposób święty, przynależny kapłanom. To niezwykle podkreśla jej rolę.
Historię kontynuuje inna ze sticher. Słyszymy w niej: I swiatitiel wielikij Zacharija prijemlet s wiesielijem siju, jako Bożije żiliszcze („I wielki arcykapłan Zachariasz przyjmuje ją z radością, jako przybytek Boga”). Termin „przybytek” (cs. żiliszcze, gr. katoiketerion) w różnych wersjach tłumaczenia (np. siedziba, siedlisko) używany jest w Piśmie Świętym także na określenie mieszkania Boga (Ef 2,22) i siedliska demonów (Ap 18,2). Określenie Marii jako przybytku Boga wyraźnie nawiązuje do narodzenia z niej Jezusa Chrystusa. Podobną treść znajdujemy w tekście akatystu ku czci Bogurodzicy śpiewanego w cerkwiach w piątą sobotę Wielkiego Postu i często przy innych okazjach na nabożeństwach do Matki Bożej. Prawdopodobny autor akatystu – św. Roman Melodos (VI w.) – pisze o Bogurodzicy: „Raduj się, albowiem jesteś tronem Króla. Raduj się, albowiem nosisz Noszącego wszystko”.
Cel wejścia Marii do świątyni jest już niemal w pełni rozwijany w słowach, będących kontynuacją wcześniej cytowanego hymnu – Wwodiat siju wo Swiataja Swiatych swiaszczenno, projawlajuszcze chotiaszczuju zariu nieizreczenno iz nieja wozsijati i proswietiti wo tmie siediaszczyja niewiedienija Duchom („Uroczyście wprowadzają ją do Świętego Świętych, ukazując Zorzę, która ma z Niej niewypowiedzianie zajaśnieć i oświecić w Duchu tych, którzy siedzą w ciemnościach niewiedzy”). We fragmencie tym występuje słowo nieizreczenno (gr. arreton) określające ludzką bezsilność w wyrażeniu, wysłowieniu czegoś. Termin ten (tym razem w formie przymiotnika) pojawia się także w 2. Liście ap. Pawła do Koryntian (12,4). Jest tłumaczony głównie jako „tajemniczy” i „niewyrażalny”. Wyraz ten często występuje w tekstach nabożeństw. Teksty te mają bowiem za zadanie próbować opisywać za pomocą ludzkiego języka wydarzenia związane z Boskim planem zbawienia ludzkości, przybliżyć ludziom sens tego, co nie jest pojmowalne ludzkim rozumem. Poznawanie Boga i życie w Bogu nie polega bowiem na rozumowym analizowaniu i dociekaniu, ale na zjednoczeniu z Bogiem przez modlitwę. Mówił o tym już w IV wieku święty mnich Ewagriusz z Pontu. Teologa zdefiniował on jako „osobę prawdziwie się modlącą”. Według opisywanej stichery, zorza/promień ma „zajaśnieć i oświecić w Duchu tych, którzy siedzą w ciemnościach niewiedzy”. Do tego tekstu nawiąże i w pełni wyjaśni go jeden z hymnów święta Narodzenia Chrystusa – eksapostylarion (krótki utwór czytany po zakończeniu kanonu jutrzni): „Nawiedził nas z wysoka Zbawiciel nasz, Wschód wschodów, i my, znajdujący się w ciemnościach i cieniu, otrzymaliśmy prawdę, bowiem z Dziewicy urodził się Pan”. Wynika z tego, że tymi, którzy przebywają w ciemnościach, są wszyscy ludzie. Dopiero przyjście na świat Chrystusa przynosi na ziemię oświecenie i prawdę.
Ostatnia ze sticher na „Panie, wołam” opowiada, co działo się już po wejściu Matki Bożej do świątyni i po zamieszkaniu w niej – Tohda i Hawriił posłan byst’ k Tiebie wsienieporoczniej, piszczu Tiebie prinosia. Niebiesnaja wsi udiwiszasia, zraszcze Ducha Swiataho w Tia wsielszasia („Wtedy został do Ciebie, Najczystsza, posłany Gabriel, który przynosił Tobie pokarm. Wszyscy aniołowie zadziwili się, widząc Ducha Świętego przebywającego w Tobie”). Anielski pokarm stanowi nawiązanie do życia Adama i Ewy w Raju. W jednej z ksiąg apokryficznych – „Życiu Adama i Ewy” – czytamy rozmowę prarodziców już po upadku i wypędzeniu z Raju: „I rzekł Adam do Ewy: ‘Pan przeznaczył to dla zwierząt i bydła do jedzenia, lecz my zwykliśmy mieć anielski pokarm’” (ŻAdEw 4,3). Według niektórych, wspomnienie o przynoszeniu pokarmu przez archanioła Marii przebywającej w świątyni świadczy o tym, że prowadziła ona tam rajski żywot [3] – podobny do życia prarodziców przed upadkiem. Boża dziewczynka przecież już przed wejściem do świątyni patrzyła na nią niczym na niebiański przybytek chwały Bożej, „którego jej dusza pragnęła bardziej niż domu rodzinnego” [4]. To wyjaśnia, dlaczego Maria weszła po stopniach świątynnych bez żadnych problemów, uroczyście i z radością.
Warto chwilę zatrzymać się także przy użytym w cytowanym fragmencie cerkiewnosłowiańskim przymiotniku wsienieporocznaja (gr. panamomon). To uzupełniony przedrostkiem wsie („wsiech”) przymiotnik nieporocznyj – używany często w tekstach liturgicznych. Jego etymologia związana jest z rzeczownikiem porok oznaczającym skazę, zmazę, zepsucie. Nieporocznyj to zatem nieskalany, bez zmazy; wsienieporocznaja to największa z nieskalanych. W Piśmie Świętym pierwszy z przymiotników znajduje się m.in. w psalmach i Księdze Królewskiej (22,19) – nieporoczny mużesk poł ot stad wołow („zwierzęta bez skazy, samce – cielce”).
Jeden z troparionów trzeciej pieśni jutrzni rozwija temat duchowego dostojeństwa Dziewicy Marii. Czytamy – triletstwujuszczaja tiełom, i mnoholetstwujuszczaja duchom, szirszaja niebies, i hornich sił prewyszszaja („trzyletnia ciałem i wieloletnia duchem, przewyższająca niebo i górne moce”). Autor hymnu – św. Bazyli Pegoriotes – zastosował tu kontrast. Bogurodzica jest określana jako młoda ciałem, ale dojrzała duchem. Jednocześnie Matka Boża przewyższa górne moce. Motyw ten pojawia się często w modlitwach ku czci Bogurodzicy bardzo często, m.in. w powszechnie znanej modlitwie „Godnym jest” (Dostojno jest’). Autor tekstu, poeta z VIII w. św. Kosma z Majumy, określa Matkę Bożą jako „czcigodniejszą od Cherubinów i chwalebniejszą bez porównania od Serafinów” (czestniejszuju Chieruwim i sławniejszuju biez srawnienija Sierafim).
Ważną treść niesie hirmos dziewiątej pieśni kanonu jutrzni – Jako oduszewlennomu Bożiju kiwotu, da nikakoże kosnietsia ruka skwiernych, ustnie że wiernych Bohorodice niemołczno hłas Angieła wospiewajuszcze, s radostiju da wopijut: istinno wyszszi wsiech jesi, Diewo czistaja („Bogurodzicy, uduchowionej arki Boga, niech odtąd nie tyka ręka skalanych, a tylko usta wiernych bez przerwy niech śpiewają słowa anioła, w radości niech Jej wołają: Zaprawdę, Ty wszystkich przewyższasz, Dziewico czysta”). Tekst jest bogaty zarówno od strony lingwistycznej – występuje w nim dużo środków stylistycznych, np. inwersja składniowa, epitety, apostrofa – jak i teologicznej. Autor nawiązuje do starotestamentowego zakazu dotykania Arki Przymierza – „Przy zwijaniu obozu, gdy Aaron i synowie jego skończą okrywać przedmioty święte i wszystkie przynależne do nich sprzęty, wtedy przystąpią Kehatyci, aby je ponieść. Nie wolno im jednak przedmiotów świętych dotykać; w przeciwnym razie umrą” (Lb 4,15). Zauważyć warto też, że w cytowanym hymnie arka jest uduchowiona (cs. oduszewlennyj, gr. empsicho) – posiadająca duszę.
Podmiot liryczny dziewiątego hirmosu wzywa jednoznacznie, by oddać należną cześć Bogurodzicy. Wzywa, by śpiewać anielskie pozdrowienie, chwalić Matkę Bożą, która przewyższa wszystkich, która – cytując świąteczny ikos (krótki utwór czytany po szóstej pieśni kanonu jutrzni) – została wywyższona ponad wszystkie stworzenia widzialne i niewidzialne.
Przypisy:
[1] Apokryfy Nowego Testamentu, red. ks. Marek Starowieyski, Lublin, 1980, s. 189-190.
[2] Wprowadzenie Najświętszej Bogurodzicy do świątyni, tłum. ks. Henryk Paprocki, http://www.liturgia.cerkiew.pl/pages/File/docs/festum-09-wprowadzenie.pdf [dostęp: 10.11.2012]
[3] Apokryfy Nowego Testamentu, red. ks. Marek Starowieyski, Lublin, 1980, s. 190
[4] S. Bułgakow, Wchod wo chram Preswiatoj Władyczcicy naszej Bohorodicy i Prisnodiewy Marii, w: Wwiedienije wo chram Preswiatoj Bohorodicy. Słowa, pouczenija, propowiedi, Moskwa, 1998, s. 53.
Zobacz także:
Historia święta
Tekst nabożeństwa w języku cerkiewnosłowiańskim
Tekst nabożeństwa w języku polskim
Historia święta nie jest opisywana w Biblii. Znamy ją z tzw. ewangelii apokryficznych – ksiąg, które z różnych względów nie znalazły się w ustalonym przez sobory kanonie Pisma Świętego. Chodzi tu głównie o Protoewangelię Jakuba. To do niej odwołuje się wiele tekstów liturgicznych święta. Apokryf opowiada o święcie Wprowadzenia Bogurodzicy w następujący sposób: „W końcu dziecię osiągnęło wiek trzech lat i rzekł Joachim: ‘Zawołajmy córki Hebrajczyków, które są bez zmazy, i niech każda z nich weźmie kaganek; niech kaganki będą zapalone, by nie zwróciła się wstecz i serce jej nie zostało uwięzione daleko od świątyni Pańskiej’. I uczyniły tak, aż doszły do świątyni Pańskiej. I przyjął ją kapłan, i ucałowawszy pobłogosławił ją, i rzekł: ‘Pan Bóg wywyższył twe imię pośród wszystkich narodów. Na tobie w dniach ostatecznych ukaże Pan zbawienie synom Izraela’. I posadził ją na trzecim stopniu ołtarza, i Pan Bóg zesłał na nią łaskę, i zatańczyła na swych nóżkach, i ukochał ją cały dom Izraela (...) A Maryja przebywała w świątyni Pańskiej i żyła jak gołąbka, i otrzymywała pokarm z rąk anioła” (ProtEwJk 7,2-8,1) [1].
Cytowany fragment ewangelii apokryficznej będzie niezwykle pomocny w zrozumieniu kontekstu wielu świątecznych tekstów.
W drugiej ze sticher wieczerni słyszymy – Czistaja priwoditsia w chram zakonnyj żyti wo Swiatych; i radujutsia s nieju Ioakim i Anna duchom, i diewstwiennii licy Hospodiewi pojut, psałomski wospiewajuszcze i cztuszcze Matier Jeho („Czysta zostaje przyprowadzona do świątyni zakonu, aby zamieszkać w Świętym Świętych, a z Nią radują się w duchu Joachim i Anna, i chóry dziewic śpiewają Panu w psalmach, opiewając i czcząc Jego Matkę” [2]). Niewinna trzyletnia dziewczynka zostaje przyprowadzona do świątyni. Joachim i Anna cieszą się, że wypełnili daną Bogu obietnicę ofiarowania dziecka. Pozostałe dziewczynki odprowadzające Marię śpiewają psalmy i, jak głosi stichera, antycypują narodzenie Chrystusa – to, że Maria będzie Matką Pana.
Inna ze sticher jeszcze bardziej rozwija temat dziewczynek asystujących Marii. Otrokowicy radujuszczesia i swieszczy imuszcze, swieszczy dnies’ predchodiat razumniej; i wwodiat siju wo Swiataja Swiatych swiaszczenno. („Młode dziewice ze świecami radośnie poprzedzają dzisiaj duchową Świecę i uroczyście wprowadzają Ją do Świętego Świętych”). Warto zwrócić uwagę na przysłówek „uroczyście” (swiaszczenno). W oryginale greckim zostaje użyte słowo ieros – przysłówek związany ze świętością i kapłaństwem. Bogurodzica zostaje więc wprowadzona do świętego przybytku w sposób święty, przynależny kapłanom. To niezwykle podkreśla jej rolę.
Historię kontynuuje inna ze sticher. Słyszymy w niej: I swiatitiel wielikij Zacharija prijemlet s wiesielijem siju, jako Bożije żiliszcze („I wielki arcykapłan Zachariasz przyjmuje ją z radością, jako przybytek Boga”). Termin „przybytek” (cs. żiliszcze, gr. katoiketerion) w różnych wersjach tłumaczenia (np. siedziba, siedlisko) używany jest w Piśmie Świętym także na określenie mieszkania Boga (Ef 2,22) i siedliska demonów (Ap 18,2). Określenie Marii jako przybytku Boga wyraźnie nawiązuje do narodzenia z niej Jezusa Chrystusa. Podobną treść znajdujemy w tekście akatystu ku czci Bogurodzicy śpiewanego w cerkwiach w piątą sobotę Wielkiego Postu i często przy innych okazjach na nabożeństwach do Matki Bożej. Prawdopodobny autor akatystu – św. Roman Melodos (VI w.) – pisze o Bogurodzicy: „Raduj się, albowiem jesteś tronem Króla. Raduj się, albowiem nosisz Noszącego wszystko”.
Cel wejścia Marii do świątyni jest już niemal w pełni rozwijany w słowach, będących kontynuacją wcześniej cytowanego hymnu – Wwodiat siju wo Swiataja Swiatych swiaszczenno, projawlajuszcze chotiaszczuju zariu nieizreczenno iz nieja wozsijati i proswietiti wo tmie siediaszczyja niewiedienija Duchom („Uroczyście wprowadzają ją do Świętego Świętych, ukazując Zorzę, która ma z Niej niewypowiedzianie zajaśnieć i oświecić w Duchu tych, którzy siedzą w ciemnościach niewiedzy”). We fragmencie tym występuje słowo nieizreczenno (gr. arreton) określające ludzką bezsilność w wyrażeniu, wysłowieniu czegoś. Termin ten (tym razem w formie przymiotnika) pojawia się także w 2. Liście ap. Pawła do Koryntian (12,4). Jest tłumaczony głównie jako „tajemniczy” i „niewyrażalny”. Wyraz ten często występuje w tekstach nabożeństw. Teksty te mają bowiem za zadanie próbować opisywać za pomocą ludzkiego języka wydarzenia związane z Boskim planem zbawienia ludzkości, przybliżyć ludziom sens tego, co nie jest pojmowalne ludzkim rozumem. Poznawanie Boga i życie w Bogu nie polega bowiem na rozumowym analizowaniu i dociekaniu, ale na zjednoczeniu z Bogiem przez modlitwę. Mówił o tym już w IV wieku święty mnich Ewagriusz z Pontu. Teologa zdefiniował on jako „osobę prawdziwie się modlącą”. Według opisywanej stichery, zorza/promień ma „zajaśnieć i oświecić w Duchu tych, którzy siedzą w ciemnościach niewiedzy”. Do tego tekstu nawiąże i w pełni wyjaśni go jeden z hymnów święta Narodzenia Chrystusa – eksapostylarion (krótki utwór czytany po zakończeniu kanonu jutrzni): „Nawiedził nas z wysoka Zbawiciel nasz, Wschód wschodów, i my, znajdujący się w ciemnościach i cieniu, otrzymaliśmy prawdę, bowiem z Dziewicy urodził się Pan”. Wynika z tego, że tymi, którzy przebywają w ciemnościach, są wszyscy ludzie. Dopiero przyjście na świat Chrystusa przynosi na ziemię oświecenie i prawdę.
Ostatnia ze sticher na „Panie, wołam” opowiada, co działo się już po wejściu Matki Bożej do świątyni i po zamieszkaniu w niej – Tohda i Hawriił posłan byst’ k Tiebie wsienieporoczniej, piszczu Tiebie prinosia. Niebiesnaja wsi udiwiszasia, zraszcze Ducha Swiataho w Tia wsielszasia („Wtedy został do Ciebie, Najczystsza, posłany Gabriel, który przynosił Tobie pokarm. Wszyscy aniołowie zadziwili się, widząc Ducha Świętego przebywającego w Tobie”). Anielski pokarm stanowi nawiązanie do życia Adama i Ewy w Raju. W jednej z ksiąg apokryficznych – „Życiu Adama i Ewy” – czytamy rozmowę prarodziców już po upadku i wypędzeniu z Raju: „I rzekł Adam do Ewy: ‘Pan przeznaczył to dla zwierząt i bydła do jedzenia, lecz my zwykliśmy mieć anielski pokarm’” (ŻAdEw 4,3). Według niektórych, wspomnienie o przynoszeniu pokarmu przez archanioła Marii przebywającej w świątyni świadczy o tym, że prowadziła ona tam rajski żywot [3] – podobny do życia prarodziców przed upadkiem. Boża dziewczynka przecież już przed wejściem do świątyni patrzyła na nią niczym na niebiański przybytek chwały Bożej, „którego jej dusza pragnęła bardziej niż domu rodzinnego” [4]. To wyjaśnia, dlaczego Maria weszła po stopniach świątynnych bez żadnych problemów, uroczyście i z radością.
Warto chwilę zatrzymać się także przy użytym w cytowanym fragmencie cerkiewnosłowiańskim przymiotniku wsienieporocznaja (gr. panamomon). To uzupełniony przedrostkiem wsie („wsiech”) przymiotnik nieporocznyj – używany często w tekstach liturgicznych. Jego etymologia związana jest z rzeczownikiem porok oznaczającym skazę, zmazę, zepsucie. Nieporocznyj to zatem nieskalany, bez zmazy; wsienieporocznaja to największa z nieskalanych. W Piśmie Świętym pierwszy z przymiotników znajduje się m.in. w psalmach i Księdze Królewskiej (22,19) – nieporoczny mużesk poł ot stad wołow („zwierzęta bez skazy, samce – cielce”).
Jeden z troparionów trzeciej pieśni jutrzni rozwija temat duchowego dostojeństwa Dziewicy Marii. Czytamy – triletstwujuszczaja tiełom, i mnoholetstwujuszczaja duchom, szirszaja niebies, i hornich sił prewyszszaja („trzyletnia ciałem i wieloletnia duchem, przewyższająca niebo i górne moce”). Autor hymnu – św. Bazyli Pegoriotes – zastosował tu kontrast. Bogurodzica jest określana jako młoda ciałem, ale dojrzała duchem. Jednocześnie Matka Boża przewyższa górne moce. Motyw ten pojawia się często w modlitwach ku czci Bogurodzicy bardzo często, m.in. w powszechnie znanej modlitwie „Godnym jest” (Dostojno jest’). Autor tekstu, poeta z VIII w. św. Kosma z Majumy, określa Matkę Bożą jako „czcigodniejszą od Cherubinów i chwalebniejszą bez porównania od Serafinów” (czestniejszuju Chieruwim i sławniejszuju biez srawnienija Sierafim).
Ważną treść niesie hirmos dziewiątej pieśni kanonu jutrzni – Jako oduszewlennomu Bożiju kiwotu, da nikakoże kosnietsia ruka skwiernych, ustnie że wiernych Bohorodice niemołczno hłas Angieła wospiewajuszcze, s radostiju da wopijut: istinno wyszszi wsiech jesi, Diewo czistaja („Bogurodzicy, uduchowionej arki Boga, niech odtąd nie tyka ręka skalanych, a tylko usta wiernych bez przerwy niech śpiewają słowa anioła, w radości niech Jej wołają: Zaprawdę, Ty wszystkich przewyższasz, Dziewico czysta”). Tekst jest bogaty zarówno od strony lingwistycznej – występuje w nim dużo środków stylistycznych, np. inwersja składniowa, epitety, apostrofa – jak i teologicznej. Autor nawiązuje do starotestamentowego zakazu dotykania Arki Przymierza – „Przy zwijaniu obozu, gdy Aaron i synowie jego skończą okrywać przedmioty święte i wszystkie przynależne do nich sprzęty, wtedy przystąpią Kehatyci, aby je ponieść. Nie wolno im jednak przedmiotów świętych dotykać; w przeciwnym razie umrą” (Lb 4,15). Zauważyć warto też, że w cytowanym hymnie arka jest uduchowiona (cs. oduszewlennyj, gr. empsicho) – posiadająca duszę.
Podmiot liryczny dziewiątego hirmosu wzywa jednoznacznie, by oddać należną cześć Bogurodzicy. Wzywa, by śpiewać anielskie pozdrowienie, chwalić Matkę Bożą, która przewyższa wszystkich, która – cytując świąteczny ikos (krótki utwór czytany po szóstej pieśni kanonu jutrzni) – została wywyższona ponad wszystkie stworzenia widzialne i niewidzialne.
Przypisy:
[1] Apokryfy Nowego Testamentu, red. ks. Marek Starowieyski, Lublin, 1980, s. 189-190.
[2] Wprowadzenie Najświętszej Bogurodzicy do świątyni, tłum. ks. Henryk Paprocki, http://www.liturgia.cerkiew.pl/pages/File/docs/festum-09-wprowadzenie.pdf [dostęp: 10.11.2012]
[3] Apokryfy Nowego Testamentu, red. ks. Marek Starowieyski, Lublin, 1980, s. 190
[4] S. Bułgakow, Wchod wo chram Preswiatoj Władyczcicy naszej Bohorodicy i Prisnodiewy Marii, w: Wwiedienije wo chram Preswiatoj Bohorodicy. Słowa, pouczenija, propowiedi, Moskwa, 1998, s. 53.
Zobacz także:
Historia święta
Tekst nabożeństwa w języku cerkiewnosłowiańskim
Tekst nabożeństwa w języku polskim