Zostań przyjacielem cerkiew.pl
Prawie dwa wieki prawosławia w Radomiu
ks. Tomasz Rubczewski, 19 października 2017
W XVIII wieku wielu kupców greckich, uciekając przed prześladowaniami tureckimi znalazło schronienie w Polsce. Osiedlili się w różnych miejscowościach, m.in.: w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Kaliszu, Piotrkowie Trybunalskim, Opatowie. Uzyskali oni zgodę władz Królestwa Polskiego do zakładania swoich świątyń w domach prywatnych, utrzymania we własnym zakresie kapłana prawosławnego i odprawiania nabożeństw w obrządku bizantyjskim. Z tego okresu, a dokładniej z 1778 r., bierze swój początek prawosławna parafia w Opatowie, która w 1837 r., zostaje przeniesiona do Radomia.
Tu, na pierwszą cerkiew zaadaptowano kościół poklasztorny, skasowanego w 1809 roku przez władze austriackie, klasztoru Sióstr Benedyktynek. Warto dodać, iż klasztor po kasacji został przekształcony w więzienie. Pierwszym proboszczem prawosławnym w Radomiu był ks. Ignacy Klimowicz. W tym czasie, jak podaje późniejszy proboszcz ks. M. Iwanowski, w parafii było 234 wiernych (nie licząc wojskowych).
W październiku 1837 r., odbyła się uroczysta konsekracja radomskiej cerkwi pw. św. Mikołaja, której dokonał pierwszy prawosławny biskup warszawski Antoni [Rafalski] (były namiestnik Poczajewskiej Ławry), sufragan diecezji wołyńskiej, późniejszy arcybiskup warszawski i nowogieorgijewski (od 1840 r.), mianowany w 1843 r. metropolitą nowogrodzkim i petersburskim (+1848). Z tej okazji Jego Ekscelencja ofiarował księgę św. Ewangelii na ołtarz z własnoręcznym napisem, który brzmi w języku oryginalnym następująco: „Knigu siju sw. Jewangielije prinoszu w dar Radomskoj prawosławnoj swiato Nikołajewskoj cerkwi w dień oswiaszczenija onoj, oktiabria 10/22 dnia, 1837 goda. Smirennyj Antonij, prawoslawnyj episkop Warszawskij” (w tłumaczeniu na język polski: Księgę tę, św. Ewangelię, składam w darze Radomskiej cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja w dniu jej wyświęcenia 10/22 października 1837 roku. Pokorny Antoni, prawosławny biskup Warszawski). Ewangelia ta (z roku 1804), przechowała się do dnia dzisiejszego i jest używana podczas uroczystych nabożeństw w parafii.
Ponieważ w Radomiu nie było cmentarza prawosławnego, w wyniku starań biskupa Antoniego, parafia otrzymała w 1839 roku parcelę miejską przy szosie Warszawskiej na urządzenie tam cmentarza.
Począwszy od lat 70-tych XIX w., rodzi się myśl o wybudowaniu własnej, prawosławnej świątyni w Radomiu. Potrzebę potęguje fakt szybkiego wzrostu liczby parafian. Architektura świątyni, mimo wielkiej troski kleru, parafian i władz zwierzchnich, wciąż wydawała się być obca duchowi prawosławia. Fakt współistnienia cerkwi w jednym kompleksie z budynkami więzienia, również budził wiele kontrowersji.
Dopiero w 1902 roku wybudowano okazałą cerkiew pw. św. Mikołaja w samym centrum Radomia. Świątynia posiadała trzy ołtarze i poświęcono ją w styczniu tegoż roku przez biskupa lubelskiego Hermana, sufragana warszawskiego. Na początku XX wieku, w 1901 roku, parafia prawosławna w Radomiu liczyła 2757 osób, a według danych statystycznych, zawartych w „Obzorach Radomskoj Guberni”: w całej guberni – zamieszkałych na stałe było 1907 osób, a czasowo 2287 osób.
Wybuch I wojny światowej w sposób radykalny zmienił sytuację wyznawców prawosławia w Radomiu. Liczba parafian znacznie się zmniejszyła, przestały funkcjonować wszystkie radomskie świątynie prawosławne – gimnazjalna, pułkowa oraz sobór i już nigdy nie odprawiono w nich nabożeństw prawosławnych. 20 lipca 1915 r. do radomia wkroczyły wojska austriacko-węgierskie. Traktując sobór prawosławny jako zdobycz wojenną, ograbiły go ze wszystkiego, co stanowiło jakąś wartość, a następnie ogołocony – przekazany został władzom miejskim.
W 1918 r., staraniem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego planowano przerobienie soboru na Muzeum Ziemi Radomskiej. Sporządzono nawet projekt, lecz idea ta upadła. W 1925 r. został powołany Komitet Przebudowy Kościoła Garnizonowego i w tym samym roku przystąpiono do przebudowy soboru. Przebudowę zakończono w 1930 r., dokonano również uroczystej konsekracji. Sobór prawosławny stał się kościołem garnizonowym i taki stan rzeczy pozostaje do dziś.
Po I wojnie światowej parafia prawosławna w Radomiu jako osoba prawna przestała istnieć. W ciągu całego okresu międzywojennego nie udało się niestety zorganizować normalnej parafii. Pozbawieni własnej świątyni, prawosławni zmuszeni byli tułać się po cudzych kątach, wynajmując pomieszczenia dla sporadycznego odprawiania nabożeństw, które sprawował zaproszony, lub delegowany duchowny prawosławny z Warszawy czy z innego miasta. Najczęściej obsługiwał radomską społeczność prawosławną ks. prot. Aleksander Subbotin proboszcz parafii pw. św. Trójcy (na Podwalu) w Warszawie. Podsumowując okres międzywojenny należy podkreślić wielką determinację społeczności prawosławnej w Radomiu. Pozbawieni własnej świątyni i kapłana, dyskryminowani przez władze i społeczeństwo przetrwali w wierze swych przodków i próbowali organizować życie parafialne.
W czasach okupacji niemieckiej osiadł w Radomiu prawosławny duszpasterz ks. prot. Izaakiusz Doroszenko, który już regularnie sprawował swe funkcje kapłańskie, grupując wokół siebie wszystkich parafian. Korzystając z gościnności parafii ewangelicko-augsburskiej, wynajęto i urządzono cerkiew domową w pomieszczeniach w kamienicy przy ul. Reja 6.
Na początku 1946 r. zmarł o. Izaakiusz. Nowym proboszczem został ks. prot. Teodor Kuczyński. Pod jego kierownictwem parafianie wszczęli starania o zwrot chociażby jednego obiektu cerkiewnego.
W 1954 r. proboszczem Radomskiej parafii został ks. Bazyli Laszenko. W 1955 r. proboszczem był już ks. Dymitr Doroszkiewicz, którego wkrótce zmienił, tymczasowo pełniący swe obowiązki ks. Eugeniusz Mironowicz. W listopadzie 1956 r. proboszczem został ks. Konstanty Gromadzki, za jego kadencji – jak wspominają parafianie – parafia przeżyła ponowne odrodzenie. Ksiądz Gromadzki wznowił starania o odzyskanie majątku cerkiewnego lub uzyskanie za niego rekompensaty.
W 1959 r. parafia otrzymała subwencje z Funduszu Kościelnego na budowę cerkwi. Budowę zlokalizowano na Cmentarzu Prawosławnym przy ul. Warszawskiej 15 w Radomiu. Ksiądz Konstanty Gromadzki został niespodziewanie przeniesiony do Warszawy na stanowisko dyrektora Kancelarii Metropolity Warszawskiego i Całej Polski, a na jego miejsce skierowano w 1961 r. nowo wyświeconego ks. Aleksandra Janowskiego. Zmiana proboszcza grzebie cały entuzjazm i zapał do pracy parafian przy wznoszeniu świątyni. Za kadencji ks. Janowskiego dzieło budowy nie posunęło się naprzód.
Rozpoczętej budowy cerkwi na cmentarzu nie podjął również mianowany w czerwcu 1969 r. ks. Stefan Wawreniuk, motywując swą decyzje brakiem środków finansowych. Taka sytuacja trwała do czasu mianowania w 1980 roku nowego proboszcza ks. Anatola Fiedoruka. Podjął on trud budowy świątyni w nowym miejscu według nowego projektu. W 1983 budowę przerwano ze względu na poważne błędy konstrukcyjne, które uniemożliwiały kontynuację prac.
W 1984 r. proboszczem parafii został ks. prof. Rościsław Kozłowski, na którego barki złożono ogromny trud dokończenia dzieła swych poprzedników, a właściwie realizację budowy nowej cerkwi.
Głównym inicjatorem podjęcia na nowo budowy świątyni parafialnej w Radomiu był przede wszystkim śp. metropolita Bazyli (Doroszkiewicz), biorąc w tym przedsięwzięciu aktywny i osobisty udział. W 1986 r. przystąpiono do budowy, którą ukończono pomyślnie w 1992 r. Uroczystościom poświęcenia przewodniczył arcybiskup białostocki i gdański Sawa (obecny metropolita warszawski i całej Polski), przy współudziale miejscowego ordynariusza biskupa łódzkiego i poznańskiego Szymona (obecnie arcybiskupa) i biskupa lubelskiego i chełmskiego Abla (obecnie arcybiskupa).
Od 2001 r. parafia posiada wikariusza ks. Jarosława Antosiuka, który wniósł duże ożywienie w parafii, aktywnie uczestnicząc w jej życiu. Pomagając razem z matuszką Ksenią w organizacji śpiewu, wykończenia wnętrza świątyni, jak też dbając o zabytkowy cmentarz, na którym znajduje się cerkiew. Od października 2004 r. wikariuszem zostaje ks. Tomasz Rubczewski.
Dekretem z dnia 30 września 2006 r. Jego Ekscelencja Najprzewielebniejszy Szymon, prawosławny arcybiskup łódzki i poznański przeniósł ks. Rościsława w stan spoczynku, jednocześnie z dniem 1 października 2006 r. ustanawia go rezydentem przy Radomskiej Parafii. Od 1 października 2006 r. proboszczem parafii jest ks. Tomasz Rubczewski.
Tekst i zdjęcia za: radom.cerkiew.pl
Tu, na pierwszą cerkiew zaadaptowano kościół poklasztorny, skasowanego w 1809 roku przez władze austriackie, klasztoru Sióstr Benedyktynek. Warto dodać, iż klasztor po kasacji został przekształcony w więzienie. Pierwszym proboszczem prawosławnym w Radomiu był ks. Ignacy Klimowicz. W tym czasie, jak podaje późniejszy proboszcz ks. M. Iwanowski, w parafii było 234 wiernych (nie licząc wojskowych).
W październiku 1837 r., odbyła się uroczysta konsekracja radomskiej cerkwi pw. św. Mikołaja, której dokonał pierwszy prawosławny biskup warszawski Antoni [Rafalski] (były namiestnik Poczajewskiej Ławry), sufragan diecezji wołyńskiej, późniejszy arcybiskup warszawski i nowogieorgijewski (od 1840 r.), mianowany w 1843 r. metropolitą nowogrodzkim i petersburskim (+1848). Z tej okazji Jego Ekscelencja ofiarował księgę św. Ewangelii na ołtarz z własnoręcznym napisem, który brzmi w języku oryginalnym następująco: „Knigu siju sw. Jewangielije prinoszu w dar Radomskoj prawosławnoj swiato Nikołajewskoj cerkwi w dień oswiaszczenija onoj, oktiabria 10/22 dnia, 1837 goda. Smirennyj Antonij, prawoslawnyj episkop Warszawskij” (w tłumaczeniu na język polski: Księgę tę, św. Ewangelię, składam w darze Radomskiej cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja w dniu jej wyświęcenia 10/22 października 1837 roku. Pokorny Antoni, prawosławny biskup Warszawski). Ewangelia ta (z roku 1804), przechowała się do dnia dzisiejszego i jest używana podczas uroczystych nabożeństw w parafii.
Ponieważ w Radomiu nie było cmentarza prawosławnego, w wyniku starań biskupa Antoniego, parafia otrzymała w 1839 roku parcelę miejską przy szosie Warszawskiej na urządzenie tam cmentarza.
Począwszy od lat 70-tych XIX w., rodzi się myśl o wybudowaniu własnej, prawosławnej świątyni w Radomiu. Potrzebę potęguje fakt szybkiego wzrostu liczby parafian. Architektura świątyni, mimo wielkiej troski kleru, parafian i władz zwierzchnich, wciąż wydawała się być obca duchowi prawosławia. Fakt współistnienia cerkwi w jednym kompleksie z budynkami więzienia, również budził wiele kontrowersji.
Dopiero w 1902 roku wybudowano okazałą cerkiew pw. św. Mikołaja w samym centrum Radomia. Świątynia posiadała trzy ołtarze i poświęcono ją w styczniu tegoż roku przez biskupa lubelskiego Hermana, sufragana warszawskiego. Na początku XX wieku, w 1901 roku, parafia prawosławna w Radomiu liczyła 2757 osób, a według danych statystycznych, zawartych w „Obzorach Radomskoj Guberni”: w całej guberni – zamieszkałych na stałe było 1907 osób, a czasowo 2287 osób.
Wybuch I wojny światowej w sposób radykalny zmienił sytuację wyznawców prawosławia w Radomiu. Liczba parafian znacznie się zmniejszyła, przestały funkcjonować wszystkie radomskie świątynie prawosławne – gimnazjalna, pułkowa oraz sobór i już nigdy nie odprawiono w nich nabożeństw prawosławnych. 20 lipca 1915 r. do radomia wkroczyły wojska austriacko-węgierskie. Traktując sobór prawosławny jako zdobycz wojenną, ograbiły go ze wszystkiego, co stanowiło jakąś wartość, a następnie ogołocony – przekazany został władzom miejskim.
W 1918 r., staraniem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego planowano przerobienie soboru na Muzeum Ziemi Radomskiej. Sporządzono nawet projekt, lecz idea ta upadła. W 1925 r. został powołany Komitet Przebudowy Kościoła Garnizonowego i w tym samym roku przystąpiono do przebudowy soboru. Przebudowę zakończono w 1930 r., dokonano również uroczystej konsekracji. Sobór prawosławny stał się kościołem garnizonowym i taki stan rzeczy pozostaje do dziś.
Po I wojnie światowej parafia prawosławna w Radomiu jako osoba prawna przestała istnieć. W ciągu całego okresu międzywojennego nie udało się niestety zorganizować normalnej parafii. Pozbawieni własnej świątyni, prawosławni zmuszeni byli tułać się po cudzych kątach, wynajmując pomieszczenia dla sporadycznego odprawiania nabożeństw, które sprawował zaproszony, lub delegowany duchowny prawosławny z Warszawy czy z innego miasta. Najczęściej obsługiwał radomską społeczność prawosławną ks. prot. Aleksander Subbotin proboszcz parafii pw. św. Trójcy (na Podwalu) w Warszawie. Podsumowując okres międzywojenny należy podkreślić wielką determinację społeczności prawosławnej w Radomiu. Pozbawieni własnej świątyni i kapłana, dyskryminowani przez władze i społeczeństwo przetrwali w wierze swych przodków i próbowali organizować życie parafialne.
W czasach okupacji niemieckiej osiadł w Radomiu prawosławny duszpasterz ks. prot. Izaakiusz Doroszenko, który już regularnie sprawował swe funkcje kapłańskie, grupując wokół siebie wszystkich parafian. Korzystając z gościnności parafii ewangelicko-augsburskiej, wynajęto i urządzono cerkiew domową w pomieszczeniach w kamienicy przy ul. Reja 6.
Na początku 1946 r. zmarł o. Izaakiusz. Nowym proboszczem został ks. prot. Teodor Kuczyński. Pod jego kierownictwem parafianie wszczęli starania o zwrot chociażby jednego obiektu cerkiewnego.
W 1954 r. proboszczem Radomskiej parafii został ks. Bazyli Laszenko. W 1955 r. proboszczem był już ks. Dymitr Doroszkiewicz, którego wkrótce zmienił, tymczasowo pełniący swe obowiązki ks. Eugeniusz Mironowicz. W listopadzie 1956 r. proboszczem został ks. Konstanty Gromadzki, za jego kadencji – jak wspominają parafianie – parafia przeżyła ponowne odrodzenie. Ksiądz Gromadzki wznowił starania o odzyskanie majątku cerkiewnego lub uzyskanie za niego rekompensaty.
W 1959 r. parafia otrzymała subwencje z Funduszu Kościelnego na budowę cerkwi. Budowę zlokalizowano na Cmentarzu Prawosławnym przy ul. Warszawskiej 15 w Radomiu. Ksiądz Konstanty Gromadzki został niespodziewanie przeniesiony do Warszawy na stanowisko dyrektora Kancelarii Metropolity Warszawskiego i Całej Polski, a na jego miejsce skierowano w 1961 r. nowo wyświeconego ks. Aleksandra Janowskiego. Zmiana proboszcza grzebie cały entuzjazm i zapał do pracy parafian przy wznoszeniu świątyni. Za kadencji ks. Janowskiego dzieło budowy nie posunęło się naprzód.
Rozpoczętej budowy cerkwi na cmentarzu nie podjął również mianowany w czerwcu 1969 r. ks. Stefan Wawreniuk, motywując swą decyzje brakiem środków finansowych. Taka sytuacja trwała do czasu mianowania w 1980 roku nowego proboszcza ks. Anatola Fiedoruka. Podjął on trud budowy świątyni w nowym miejscu według nowego projektu. W 1983 budowę przerwano ze względu na poważne błędy konstrukcyjne, które uniemożliwiały kontynuację prac.
W 1984 r. proboszczem parafii został ks. prof. Rościsław Kozłowski, na którego barki złożono ogromny trud dokończenia dzieła swych poprzedników, a właściwie realizację budowy nowej cerkwi.
Głównym inicjatorem podjęcia na nowo budowy świątyni parafialnej w Radomiu był przede wszystkim śp. metropolita Bazyli (Doroszkiewicz), biorąc w tym przedsięwzięciu aktywny i osobisty udział. W 1986 r. przystąpiono do budowy, którą ukończono pomyślnie w 1992 r. Uroczystościom poświęcenia przewodniczył arcybiskup białostocki i gdański Sawa (obecny metropolita warszawski i całej Polski), przy współudziale miejscowego ordynariusza biskupa łódzkiego i poznańskiego Szymona (obecnie arcybiskupa) i biskupa lubelskiego i chełmskiego Abla (obecnie arcybiskupa).
Od 2001 r. parafia posiada wikariusza ks. Jarosława Antosiuka, który wniósł duże ożywienie w parafii, aktywnie uczestnicząc w jej życiu. Pomagając razem z matuszką Ksenią w organizacji śpiewu, wykończenia wnętrza świątyni, jak też dbając o zabytkowy cmentarz, na którym znajduje się cerkiew. Od października 2004 r. wikariuszem zostaje ks. Tomasz Rubczewski.
Dekretem z dnia 30 września 2006 r. Jego Ekscelencja Najprzewielebniejszy Szymon, prawosławny arcybiskup łódzki i poznański przeniósł ks. Rościsława w stan spoczynku, jednocześnie z dniem 1 października 2006 r. ustanawia go rezydentem przy Radomskiej Parafii. Od 1 października 2006 r. proboszczem parafii jest ks. Tomasz Rubczewski.
Tekst i zdjęcia za: radom.cerkiew.pl
